Қазіргі Қазақстанға, әсіресе Алматыға шетелдерден көп қонақ келетіні белгілі. Олар қолдары босаған кезде қаладағы өнер мұражайларына барады.
Шетелдіктердің қызыға, әрі таңдана қарайтыны – зергерлік бұйымдар. Шынында да қазақ халқының зергерлік мұрасы өте бай. Байырғы замандарда қазақ ауылдарында ұстаханалар мен шеберханалар болған. Халық шеберлері темірден, қорғасыннан, алтын мен күмістен және жезден әр алуан қару-жарақ, ертұрман, әшекей бұйымдар, киіз үй жабдықтарын, ыдыстар жасаған. Бұйымдарды жасау кезінде шеберлер мен зергерлер, құю, қаптау, қалыптау, өрнек салу, алтынмен және күміспен қаптау сияқты әдістерді пайдаланған. Қару-жарақ пен құрал-жабдықтарды жасаушыларды ұсталар, ал әшекей бұйымдарды жасаушыларды зергерлер деп атаған. Ұсталар садақ, найза, семсер, қанжар, селебе, сапы, айбалта тәрізді қару-жарақтарды, жүйрік аттарға қажетті ер-тұрмандарды жасайтын еді.
Мәселен, Абылай ханның алтыннан соғылған қару-жарағы болған. Ал зергерлер, алтыннан, күмістен, асыл тастардан және жартылай асыл тастардан неше алуан әшекей бұйымдар жасайтын. Әшекей бұйымдар үшін інжу, лағыл, маржан, жақұт деп аталатын асыл тастарды пайдаланатын. Ал әшекей бұйымдардың аттары – алқа, жүзік, білезік, сырға, шолпы, өңіржиек, бойтұмар, шашбау, қапсырма, ілгек, түйреуіш.
Қазақстан өлкесіне археологиялық қазба жұмыстар жүргізу кезінде әртүрлі зергерлік бұйымдар мен қару-жарақтар табылды. Әсіресе ежелгі Отырар қаласының орнын зерттеу тұсында осындай бұйымдардың бірнеше үлгілері қазып алынды. Ондай бұйымдардың негізгі үлгілері Ә.Қастеев атындағы мемлекеттік өнер мұражайында, Санкт-Петербургтегі, Мәскеудегі мұражайларда сақтаулы тұр.
Мәтін мазмұны бойынша 3 сұрақ құрастырыңыз.
1.
2.
3.
Жеңге
Жеңге деген – ол менің ағамның сүйген жары. «Жақсы жеңгең - жарты анаң» дегендей, менің жеңгем өте асыл жан. Біздің үйге келін болып түскелі екеуміз апалы - сіңілі адамдардай болып кеттік, менің бүкіл сырларымды білетін, маған үнемі ақылын айтып, білмейтінімді үйрететін – осы жеңгем. Жақсы жеңге ғана болып қоймай, қайынжұртына инабатты келін, балаларына сүйікті ана.
Қазақ халқының сан ғасырлардан бергі тәлім – тәрбиесінде жеңгенін орны ерекше. Қашанда өзінен кіші қайындары мен қайынсіңілдеріне әзілі мен қалжыңы араласа жүретін сыйлы, әрі сүйкімді адам болған. «Қызы бар үйдің жеңгесі сүйкімді» деп айтылғандай, әсіресе қайынсіңілсінің тәрбиесінде ерекше орын алатын, сырласатын осы жеңге болған. Жақсы жеңге кенжелерді атймын атамай, оларды еркелетіп қайындарына «төре бала», «ерке бала», «төрем», «еркем», «кенже бала», «мырза жігіт», «төре жігіт», «мырзатай», ал қайынсіңілдеріне «шырайлым», «кекілдім», «арайлым», «сырғалым», «шашбаулым», «күлімкөз», «шашбаулым», «еркем», «ерке қыз» деп ат қояды. Менің жеңгем мені еркелетіп «Сырғалым» деп атайды.
Бұл дәстүр бүгінгі күні де жалғасын тауып келеді. Бұл сыйластық пен құрметтің ерекше белгісі. Ер адамдар ақсақалдар мен өзінен үлкенді «ата», «әке», «ереке», «жәке» деп құрмет көрсету осы дәстүрден туындаған. Осы бір әдет — ғұрыптан жасы үлкен адамды сыйлаудың озық мәдениетін көруге болады.