Олар ерте кезден ауа райын алдын ала бақылап, мал-жанның түрлі апаттардан аман сақтау үшін ерте қамданып отырған. Ауа райын болжаушылар табиғат құбылыстарын бақылап, күн есептеудің дәстүрлі әдістерін құпия ұстаған. Оны атадан балаға мұра етіп қалдырып отырған. Сонымен де олар аспан денелері мен табиғат құбылыстарын бақылап, естелікке алып отыруымен бірге, өз кезегінде мал-жанға қолайлы жаңа өріс, ел-жұртқа жайлы құтты қоныс таңдауда да шешуші рөл атқарып келген.Олар әртүрлі болжамдар жасаған.Мысалы:
Құр мен шіл қар астын қорғаласа, кешікпей-ақ боран болады. Бозторғай ұясын ойпаңға салса, жаз қуаң болады. Бозторғай ұясын қыраңға салса, жаз жауынды болады. Дуадақ қыстап қалса, қыс жайлы болады. Қамыс торғайы ұясын биікке салса, жаз жаңбырлы болып, су көтеріледі. Қызыл қаз саздан соғатын ұясының іргесін биік етсе, жаз жаңбырлы болып, су көтеріледі. Жыл құстары топтасып ұшса, жылымық күз созыла түседі. Жыл құстары қайтқанда төмен ұшса, қыс қатты болады. Жарқабақтағы ұя биікке салынса, су тасқыны болады. Саңырау құр бұтаққа қонақтаса, тұман түседі. Қарға топтасып қарқылдаса, ауа райы бұзылады. Шіл үйірін молайтса, қыс суық болады. Көк жасыл шегіртке молайса, жаз қуаң болады.т.б.
Олар ерте кезден ауа райын алдын ала бақылап, мал-жанның түрлі апаттардан аман сақтау үшін ерте қамданып отырған. Ауа райын болжаушылар табиғат құбылыстарын бақылап, күн есептеудің дәстүрлі әдістерін құпия ұстаған. Оны атадан балаға мұра етіп қалдырып отырған. Сонымен де олар аспан денелері мен табиғат құбылыстарын бақылап, естелікке алып отыруымен бірге, өз кезегінде мал-жанға қолайлы жаңа өріс, ел-жұртқа жайлы құтты қоныс таңдауда да шешуші рөл атқарып келген.Олар әртүрлі болжамдар жасаған.Мысалы:
Құр мен шіл қар астын қорғаласа, кешікпей-ақ боран болады. Бозторғай ұясын ойпаңға салса, жаз қуаң болады. Бозторғай ұясын қыраңға салса, жаз жауынды болады. Дуадақ қыстап қалса, қыс жайлы болады. Қамыс торғайы ұясын биікке салса, жаз жаңбырлы болып, су көтеріледі. Қызыл қаз саздан соғатын ұясының іргесін биік етсе, жаз жаңбырлы болып, су көтеріледі. Жыл құстары топтасып ұшса, жылымық күз созыла түседі. Жыл құстары қайтқанда төмен ұшса, қыс қатты болады. Жарқабақтағы ұя биікке салынса, су тасқыны болады. Саңырау құр бұтаққа қонақтаса, тұман түседі. Қарға топтасып қарқылдаса, ауа райы бұзылады. Шіл үйірін молайтса, қыс суық болады. Көк жасыл шегіртке молайса, жаз қуаң болады.т.б.
Объяснение:
Мәтінді мұқият оқып, төмендегі тапсырмаларды орындаңыз.
Қазақстан жер көлемі бойынша әлемде 9-орын алады. Қазақстанның
байтақ жерінде таулар да, өзендер де, көлдер де, теңіз де, далалар да,
ормандар да бар. Қазақстан табиғатында фауна мен флора әртүрлі.
Қазақстанның шығысында Зайсан көлі, Тарбағатай таулары бар. Бұл жерлер
өте көрікті. Зайсанның суы мөлдір. Көлді қарағайлы орман қоршап тұрады.
Тарбағатай тауларында жан-жануарлар мен дәрілік өсімдіктер көп.
Қазақстанның батысында Каспий теңізі жатыр. Теңіздің суы тұзды, бірақ
пайдалы. Теңіз суында йод көп. Қазақстанның барлық аймақтарында
көктемде қызғалдақтар шығады. Қазақстан – қызғалдақтың отаны.
Қазақстанда қызғалдақтың 200-ге жуық түрлері бар. Алакөл мен Бурабайды
барлық қазақстандықтар мен туристер жақсы көреді. Алакөлдің суы
денсаулыққа пайдалы, ал Бурабайдың ауасы астма ауруын емдейді. Осындай
пайдалы және көрікті орындар Қазақстанның барлық аймақтарында бар. Бұл
– табиғаттың сыйы. Біз табиғатты қорғауымыз керек
1. Мәтінге ат қойыңыз [1]
2. Берілген тест сұрақтарына жауап беріңіз [3]
1.Қазақстан жер көлемі бойынша әлемде нешінші орын алады?
А) Жиырмасыншы
В) Бірінші
С) Бесінші
Д) Тоғызыншы
2. Зайсан көлін не қоршап тұр?
А) Биік таулар
В) Әнші құм
С) Қарағайлы орман
Д) Үлкен тастар
3. Қазақстанның батысында қандай теңіз бар?
А) Арал
В) Каспий
С) Балқаш
Д) Зайсан
3. Мәтін мазмұнына сай берілген дұрыс ақпараттарды ажыратыңыз. [1]
р/с Ақпараттар дұрыс бұрыс
А Тарбағатай тауларында жан-жануарлар мен
дәрілік өсімдіктер көп.
В Қазақстанда қызғалдақтың 9 жуық түрлері бар
С Зайсанның суы тұзды
4. Мәтіннің мазмұнына сәйкес келмейтін сөйлемді тап. [1]
А. Қазақстан табиғатында фауна мен флора әртүрлі.
В. Қазақстанның барлық аймақтарында көктемде қызғалдақтар шығады.
С. Теңіз суында йод болмайды.
5. Сөз тіркесін құраңыз. [1]
1 Қызғалдақтың А суы
2 Тарбағатай В отаны
3 Алакөлдің С таулары
ЖАЗЫЛЫМ [8]
Мәтінде есімдіктің түрлерін, берілген тірек сөздерді, суреттерді қолдана
отырып, «Отанын қорғаған ерлер» атты шағын әңгіме жазыңыз.
(10-12 сөйлем )
Тірек сөздер: 9-мамыр мерекесі, қазақ жауынгерлері , Жеңіс күні, ардагер,
еске алу, сынып сағаты, ерлік сабағы, мәңгілік алау, арналған, гүл
шоқтарын,акция,іс шаралар, соғыс, ерлік, тағзым етемін.