Берілген мәтіндерді оқып, тақырыбы, мақсаты, аудиториясы, стилін салыстырыныныз А мәтіні
Музыкалық аспаптардың шығу тегін, дамуын, құрылыс-құрылымын, жасалуын, дыбыстық ерекшелігін, әуендік-әуездік мүмкіндігін, қызметін, мақсатын, мән-маңызын зерттейтін ғылым саласы аспаптану деп аталатыны мәлім. Ол сондай-ақ музыкалық аспаптарды тану барысында белгілі бір ұлттың эстетикалық талғам-танымының даму динамикасын, рухани өресінің ауқымын, музыка ілімінің бағыт-бағдарын да саралайды; бір халықтың музыкалық аспаптарының басқа халықтар музыкалық аспаптарымен байланысын да қарастырады. Біз бұл мақаламызда әл-Фараби негізін қалаған аспаптану ілімінің сабақтастығына шолу жасап өтеміз.
Ғылыми танымның адамзаттық кеңістігендегі қазақ ұлттық музыкалық аспаптану ғылымы дегенде алдымен әл-Фарабидің есімі аталады. Әбу-Насыр әл-Фараби – тегі түрк, қазақ топырағында дүниеге келген тұлға. Мұралары адамзатқа ортақ екендігін мақтанышпен айта отырып, туған жері, шыққан тегіне қарап біз оны өз туысымызға балаймыз да оның мұраларына ие болатын мұрагер екендігімізді үлкен жауапкершілікпен сезінеміз. Әл-Фарабидің бізге қалдырған аса құнды мұрасы – «Музыка туралы үлкен кітабы». Онда музыкатану, оның ішінде музыкалық аспаптану ғылымының да негізін қалайды.
Оның бұл саладағы ұлы еңбегін алдымен Шығыс, одан кейін Батыс елдері ғалымдары ғасырлар бойы ойына ұстын, тіліне тиек етіп келеді. Фарабиден кейін де музыкалық аспаптану басқа ғалымдар тарапынан да сабақтастық тапқан еді.
С.МЕДЕУБЕКҰЛЫ, «Ана тілі» газеті
Ә мәтіні
Шыңғыс ханның баласы Жошы құлан аулап, снөкерлерінен ұзап кеткенін сезбей қалады. Ханзада құландарды еш аяусыз өткір жебемен дәл көздеп құлата береді. Құландардың ішінде өзі аяқсақ, қасқырдан да тайсалмайтын өжет айғыры кенет жалт бұрылып, аңшыға қарсы ұмтылады. Ақсақ құлан шабуылының жойқын болғаны сондай, Жошы атынан ұшып түсіп, сол бойда мойыны үзіліп, жан тәсілім етеді...
Нөкерлерінің Ұлы ханға Жошының өлімін естіртуге жүректері дауаламайды. Көне ғұрып бойынша жаман хабар әкелген адамды өлімге бұйыратын. Сол кезде даланың Ұлы жыршысы қарт Кетбұға қайыңнан домбыра шауып, ішек тағып, Ұлы ханның сарайына келе, алтын тақтың алдына тізерлей құлайды. Өзіне абыз карттың жақсылықпен келмегенін сезген әмірші түнерген жүзбен: «Уа, Ұлы жырау, не датың бар?»- деп сұрайды. Бірақ Кетбұға тіл қатпастан, домбырасымен бір қайғылы әуенді тарта жөнеледі. Бұл күйдің сиқырлы дыбыстарынан Ұлы ханның көз алдына жас ханзада Жошының аңға шыққаны, оған құлан үйірінің кездескені һәм ханзаданың аң аулап еліккені елестеп, тізіліп өткендей болады...
Қарт жыршы зарлы күйін аяқтайды. Бірақ Ұлы хан да, басқалар да күй тілінен болған окиғаның бәрін түсінеді: домбыра шапқан аттардың дүбірін де, өз үйірін қорғаған ақсақ құланның ақылы мен қайратын да жеткізіп айтты. Әсіресе, ақсақ құланның ханзадаға қарсы шапқан тұсын зарлата қайырды...
Хан үн-түнсіз ұзақ отырды. Ақыры, Ұлы хан тіл қатты: «Сен маған ұлымның қазасы жайында қаралы хабар әкелдің. Домбыраңның күйін тыңдап, бәрін ұқтым. Мұндай хабар үшін өлім жазасына лайықтысың. Бірақ өзің бір ауыз тіл қатпағандықтан, жазаны домбыраң тартсын. Оның сағағына қорғасын құйыңдар!»- депті. Осылайша , қаралы хабар үшін ешбір адам зардап шекпепті, тек домбыраның көмейіне балқыған ыстық қорғасын құйылады. Сол кезден бері домбыраның шанағында тілік тесік пайда болыпты. «Ақсақ құлан - Жошы хан» күйі осылай туыпты-мыс.
Халық аңызы
Көмекші есімдер — негізгі сөздерге телене жұмсалып, олардың кеңістікке (мекенге), уақытқа (мезгілге) қатысын толықтырып, нақтылап тұратын сөздер. Оған алд, арт, аст, қас, маң, жан, іш, туп, сырт, бас, бет, шет, түс, бой сияқты толық лексикалық мағынасы жоқ сөздер жатады. Көмекші есімдер мекенді, заттың жақын-апыстығы (ауылдың шеті, жаны, төңірегі, маңы)\ қыры (көпірдің асты, үсті, бойы); аралығы (екі үйдің ортасы, екі көшенің арасы) тұрғысынан саралап атайды. Кейбір көмекші есімдер қыс, жаз, түн тәрізді сөздермен тіркәсіп келіп, оларды мезгілдікжағынан нақтылап, дәлдеп тұрады (қыстың басы, түннің ортасы). Көмекші есімдер өзі тіркескен негізгі сөздермен көбіне изафеттік байланыста қолданылады. Мысалы: өзеннің бойы, ауылдың сырты, қаланың маңы, құдықтың түбі, жолдың үсті, айдың ортасы, жылдың басы, аптаның аяғы т. б. Көмекші есімдер сөйлемнің дербес мүшесі болып жұмсалмайды. Негізгі сөздермен тіркесіп барып, сөйлемнің бір мүшесі болады: Мысалы, Ауылдың жаны — терең сай (Абай). Мұндағы ауылдың жаны — бастауыш.