Ата-ананың қадірін білмеген - халық қадірін білмес.
Халқымыздың байырғы ұғымында баланың анасы алдындағы парызын өтеуі ана сүтін ақтау деп аталады. Ана баланы тоғыз ай көтеріп, толғатып, дүниеге келтіріп қана қоймайды. Өмір есігін жаңа ашқан нәрестенің бойына туған елінің рухын сіңіретін, балбыратып уататын тұңғыш тәтті сазы, жылауын қойғызатын ән өлеңі де сол ғазиз ана бесікке сүйеніп отырып, емірене айтатын бесік жыры. Ал нәресте өмірінің нәрі – Ана сүті.
Ана – отбасының негізгі діңгегі, бастапқы дәнекері. Дәстүрлі қазақ отбасында ата-ананың қадірі ерекше әспеттелген. Әсіресе, тіршіліктің қайнар көзі, махаббаттың шуақ күні, мейірімнің кәусәр бұлағы – Ана есіміне қатыссыз дүниеде қасиетті ештеңе жоқ. Сондықтан ананы ардақтамайтын халық та жоқ. Оның жөнін халық: «Ана сүтін Анаңды Меккеге үш рет арқалап апарып келсең де, өтей алмайсың»,- деп түсіндіреді.
Теңіздей тербелген өмір толқындарынан баласын аман алып қалу үшін барын салады. Сондай зор махаббатпен өсірген өрені қартайған шағында мейірімге бөлер ме екен? Баласының болашағы үшін бар өмірін арнаған ата-анасы қартайып аз ғана көрер жарығы қалғанда оны сүйіспеншілік пен мейірімге бөлей алмаған адамның адамгершілігі бар деп айту қиын. «Ата-анаңның қадірін балалы болғанда білерсің» деп бабаларымыз жырлағандай «ата-анаға не істесең, алдыңнан сол шығады». Анаңды құрметтемесең, анадан несін туасың? Адамды құрметтемесең, адамнан несін туасың? – деп жырлаған екен халқымыз. Қандай өркениетте болсын, қандай ұлттарда болсын ата-анаға деген құрмет ешқашанда өзінің құндылығын жоғалтқан емес, ата-анаға ең биік орын беріп ерекше бағалайды. Ұл-қызымыз ұлағаттылықты ұстанып, инабаттылыққа ұмтылып, арын кірлетпей, кіршіксіз таза ұстап, ата-ананың алдында адалдығынан ажырамай өмір сүрсе, аналар да жыламас еді, жетімдердің де көзі жәутеңдемес еді.
Перзент – ата-ана еккен ағаштың жайқалған жасыл жапырақтары, әке мен шешенің өз қолдарымен мәпелеп өсірген ағаштың көптен күткен жемісі. Алғашында ата-ана перзент панасы болса, кейін керісінше әр перзент ата-ананың панасы болуы оның пенделік, перзенттік парызы. Қызын қуыршақтай, ұлын құлыншақтай қылып алақанында аялап өсірген жемісінің дәмін тату, бейнетінің зейнетін көру – әр адамның арманы. «Балаң жақсы болса, жердің үсті жақсы, балаң жаман болса, жердің асты жақсы» депті бағзы бабаларымыз. Ата-анасының қадіріне бармаған бала құдды құрт түсіп, шіріген жеміс іспетті. Бала емес, бәле өсіргенін кейіннен түсіну – көңілдің күйікті күйініші, өзекті өртейтін өмірдегі өкініші.
Табиғат - бұл адамның іс-әрекетімен жаратылмағанның бәрі. Бірақ бұл материалдық және бізді барлық жерде қоршап алады. Қала сыртына шықсаңыз нағыз табиғатты көріп, қолмен ұстай аласыз. Оның әдемі, сиқырлы және алуан түрлі екенін ұмытпаған жөн. Бірақ бізде уайым мен жұмыс жүктелгендіктен, кейде біз қоршаған әлемнің сұлулығын байқамай қаламыз және бұл өте жаман. Адам табиғаттан тыс өмір сүре алмайды, оған әрдайым назар аудару керек.
Адам табиғат туралы үнемі есте сақтап, онымен сөйлесуге уақыт табуы керек. Көктемде міндетті түрде орманға барып, ағаштардағы гүлдейтін бүршіктердің сұлулығын, сондай-ақ алғашқы гүлдерді: шыңдалған қоңыздарды, қаз пиязын және нәзік иісті иісті сезініп, бұлбұлдардың әнін тыңдаңыз. Жазда өзенде күнге күйіп, еркелететін жылы суға шомылыңыз. Құлпынай немесе таңқурай үшін орманға барыңыз.
Күзде табиғатта болып жатқан өзгерістерге таңданыңыз. Түрлі-түсті орманға барыңыз, жапырақ шоқтарын және күзгі саңырауқұлақтарды жинаңыз. Қыста таудан шаңғы тебуге барыңыз. Боранның улағанын тыңдаңыз, ұшып тұрған жарқыраған қар үлпектерін бақылаңыз, олардың пішіндері мен геометриялық құрылымының дәлдігін ескеріңіз.
Серуендеу кезінде сіз мұқият болыңыз, әр түрлі дыбыстарды тыңдаңыз: жапырақтар мен шөптердің сыбдыры, бұталардағы сыбдырлар, құстардың әні, гүрілдеген жәндіктер және шегірткелердің сыбдыры. Айналасындағы өсімдіктерді қарастырыңыз, олардың алуан түрлілігін көріңіз. Өрістердің кеңдігіне сүйсініп, гүлденген шалғындардың хош иістерімен тыныстаңыз.
Адам мен табиғат біртұтас. Біз оған қамқорлық жасай отырып, ең алдымен өзімізге тырысамыз. Бірақ көбінесе керісінше болады, кәсіпорындардың, химиялық зауыттардың болуына байланысты ауаның ластануы олардың қызметіндегі қалдықтармен жүреді. Көліктердің көп мөлшері ауаны пайдаланылған және парниктік газдармен ластайды. Бұл қалдықтардан өсімдіктер, жабайы жануарлар, балықтар мен құстар өледі. Әсіресе мұнай қалдықтары, пластмасса су тіршіліктері туралы ойланбастан су қоймаларына тасталады. Экожүйені бұзу арқылы адам өзінің үйін бұзады. Өйткені, планета - барлық адамдардың бесігі.
Сондықтан адам табиғатты қорғауға байыпты қарауы керек. Жер планетасының кез-келген тұрғыны мұны есте сақтауы керек. Жойылу қаупі төнген жануарлар, құстар мен өсімдіктердің түрлері сақталуы керек. Көбісі тек адамның кінәсінен өледі немесе өледі. Табиғатқа оны сақтау үшін қандай көмек көрсетуге болады. Ең алдымен ағаш отырғызу керек, ол ауа мен топыраққа зиянды заттардан сүзгі болады. Егер мұны барлығы дерлік жасайтын болса, онда үлкен орман немесе саябақ өседі, ол жақын маңдағы тұрғын аудандардың ауасын тазартады, олардың демалыс орнына айналады.
Сіз өзіңіздің аулаңызды әдемі және көрікті гүлзарлармен безендіре аласыз. Табиғи аймақтарға барғанда, бәрін өзіңізге таза қалдыруыңыз керек, барлық қоқыстарды өзіңізбен бірге алып шығыңыз. Егер олар осы бұрыштың тазалығын ойламаған болса, басқа келушілерден кейін тазартқан жөн.
Табиғат - бұл біздің өміріміз, байлығымыз. Бұл адамның жойылуына жол бермейді, бірақ оны сақтауға тырысу керек. Кәсіпорындардың улы қалдықтарын тазартуы өте қажет. Бәрінен бұрын ұқыптылық, ұқыптылық, қоршаған ортаға деген сүйіспеншілік қажет. Сонда ғана біздің өміріміз табиғатпен үйлеседі.
Ата-ананың қадірін білмеген - халық қадірін білмес.
Халқымыздың байырғы ұғымында баланың анасы алдындағы парызын өтеуі ана сүтін ақтау деп аталады. Ана баланы тоғыз ай көтеріп, толғатып, дүниеге келтіріп қана қоймайды. Өмір есігін жаңа ашқан нәрестенің бойына туған елінің рухын сіңіретін, балбыратып уататын тұңғыш тәтті сазы, жылауын қойғызатын ән өлеңі де сол ғазиз ана бесікке сүйеніп отырып, емірене айтатын бесік жыры. Ал нәресте өмірінің нәрі – Ана сүті.
Ана – отбасының негізгі діңгегі, бастапқы дәнекері. Дәстүрлі қазақ отбасында ата-ананың қадірі ерекше әспеттелген. Әсіресе, тіршіліктің қайнар көзі, махаббаттың шуақ күні, мейірімнің кәусәр бұлағы – Ана есіміне қатыссыз дүниеде қасиетті ештеңе жоқ. Сондықтан ананы ардақтамайтын халық та жоқ. Оның жөнін халық: «Ана сүтін Анаңды Меккеге үш рет арқалап апарып келсең де, өтей алмайсың»,- деп түсіндіреді.
Теңіздей тербелген өмір толқындарынан баласын аман алып қалу үшін барын салады. Сондай зор махаббатпен өсірген өрені қартайған шағында мейірімге бөлер ме екен? Баласының болашағы үшін бар өмірін арнаған ата-анасы қартайып аз ғана көрер жарығы қалғанда оны сүйіспеншілік пен мейірімге бөлей алмаған адамның адамгершілігі бар деп айту қиын. «Ата-анаңның қадірін балалы болғанда білерсің» деп бабаларымыз жырлағандай «ата-анаға не істесең, алдыңнан сол шығады». Анаңды құрметтемесең, анадан несін туасың? Адамды құрметтемесең, адамнан несін туасың? – деп жырлаған екен халқымыз. Қандай өркениетте болсын, қандай ұлттарда болсын ата-анаға деген құрмет ешқашанда өзінің құндылығын жоғалтқан емес, ата-анаға ең биік орын беріп ерекше бағалайды. Ұл-қызымыз ұлағаттылықты ұстанып, инабаттылыққа ұмтылып, арын кірлетпей, кіршіксіз таза ұстап, ата-ананың алдында адалдығынан ажырамай өмір сүрсе, аналар да жыламас еді, жетімдердің де көзі жәутеңдемес еді.
Перзент – ата-ана еккен ағаштың жайқалған жасыл жапырақтары, әке мен шешенің өз қолдарымен мәпелеп өсірген ағаштың көптен күткен жемісі. Алғашында ата-ана перзент панасы болса, кейін керісінше әр перзент ата-ананың панасы болуы оның пенделік, перзенттік парызы. Қызын қуыршақтай, ұлын құлыншақтай қылып алақанында аялап өсірген жемісінің дәмін тату, бейнетінің зейнетін көру – әр адамның арманы. «Балаң жақсы болса, жердің үсті жақсы, балаң жаман болса, жердің асты жақсы» депті бағзы бабаларымыз. Ата-анасының қадіріне бармаған бала құдды құрт түсіп, шіріген жеміс іспетті. Бала емес, бәле өсіргенін кейіннен түсіну – көңілдің күйікті күйініші, өзекті өртейтін өмірдегі өкініші.
Табиғат - бұл адамның іс-әрекетімен жаратылмағанның бәрі. Бірақ бұл материалдық және бізді барлық жерде қоршап алады. Қала сыртына шықсаңыз нағыз табиғатты көріп, қолмен ұстай аласыз. Оның әдемі, сиқырлы және алуан түрлі екенін ұмытпаған жөн. Бірақ бізде уайым мен жұмыс жүктелгендіктен, кейде біз қоршаған әлемнің сұлулығын байқамай қаламыз және бұл өте жаман. Адам табиғаттан тыс өмір сүре алмайды, оған әрдайым назар аудару керек.
Адам табиғат туралы үнемі есте сақтап, онымен сөйлесуге уақыт табуы керек. Көктемде міндетті түрде орманға барып, ағаштардағы гүлдейтін бүршіктердің сұлулығын, сондай-ақ алғашқы гүлдерді: шыңдалған қоңыздарды, қаз пиязын және нәзік иісті иісті сезініп, бұлбұлдардың әнін тыңдаңыз. Жазда өзенде күнге күйіп, еркелететін жылы суға шомылыңыз. Құлпынай немесе таңқурай үшін орманға барыңыз.
Күзде табиғатта болып жатқан өзгерістерге таңданыңыз. Түрлі-түсті орманға барыңыз, жапырақ шоқтарын және күзгі саңырауқұлақтарды жинаңыз. Қыста таудан шаңғы тебуге барыңыз. Боранның улағанын тыңдаңыз, ұшып тұрған жарқыраған қар үлпектерін бақылаңыз, олардың пішіндері мен геометриялық құрылымының дәлдігін ескеріңіз.
Серуендеу кезінде сіз мұқият болыңыз, әр түрлі дыбыстарды тыңдаңыз: жапырақтар мен шөптердің сыбдыры, бұталардағы сыбдырлар, құстардың әні, гүрілдеген жәндіктер және шегірткелердің сыбдыры. Айналасындағы өсімдіктерді қарастырыңыз, олардың алуан түрлілігін көріңіз. Өрістердің кеңдігіне сүйсініп, гүлденген шалғындардың хош иістерімен тыныстаңыз.
Адам мен табиғат біртұтас. Біз оған қамқорлық жасай отырып, ең алдымен өзімізге тырысамыз. Бірақ көбінесе керісінше болады, кәсіпорындардың, химиялық зауыттардың болуына байланысты ауаның ластануы олардың қызметіндегі қалдықтармен жүреді. Көліктердің көп мөлшері ауаны пайдаланылған және парниктік газдармен ластайды. Бұл қалдықтардан өсімдіктер, жабайы жануарлар, балықтар мен құстар өледі. Әсіресе мұнай қалдықтары, пластмасса су тіршіліктері туралы ойланбастан су қоймаларына тасталады. Экожүйені бұзу арқылы адам өзінің үйін бұзады. Өйткені, планета - барлық адамдардың бесігі.
Сондықтан адам табиғатты қорғауға байыпты қарауы керек. Жер планетасының кез-келген тұрғыны мұны есте сақтауы керек. Жойылу қаупі төнген жануарлар, құстар мен өсімдіктердің түрлері сақталуы керек. Көбісі тек адамның кінәсінен өледі немесе өледі. Табиғатқа оны сақтау үшін қандай көмек көрсетуге болады. Ең алдымен ағаш отырғызу керек, ол ауа мен топыраққа зиянды заттардан сүзгі болады. Егер мұны барлығы дерлік жасайтын болса, онда үлкен орман немесе саябақ өседі, ол жақын маңдағы тұрғын аудандардың ауасын тазартады, олардың демалыс орнына айналады.
Сіз өзіңіздің аулаңызды әдемі және көрікті гүлзарлармен безендіре аласыз. Табиғи аймақтарға барғанда, бәрін өзіңізге таза қалдыруыңыз керек, барлық қоқыстарды өзіңізбен бірге алып шығыңыз. Егер олар осы бұрыштың тазалығын ойламаған болса, басқа келушілерден кейін тазартқан жөн.
Табиғат - бұл біздің өміріміз, байлығымыз. Бұл адамның жойылуына жол бермейді, бірақ оны сақтауға тырысу керек. Кәсіпорындардың улы қалдықтарын тазартуы өте қажет. Бәрінен бұрын ұқыптылық, ұқыптылық, қоршаған ортаға деген сүйіспеншілік қажет. Сонда ғана біздің өміріміз табиғатпен үйлеседі.