Берілген тұжырымды оқы. Бұл сөйлемдер мәтіннің қай бөдіміне тиесілі екенін анықта. Қазіргі заманда достықтың сан түрі бар. Олардың бірі адал достық , екіншісі амал достық.
Қазақстанда биік таулар мен ормансыз жазықтардан басқа жерлердің бәрінде кездеседі. Әсіресе, Маңғыстау мен Сарыарқаның аласа таулы өңірлерінде көп ұшырасады. Баянауланың, Ерейментаудың, Қызыларайдың, Қарқаралының, Көкшетаудың қия тасты, қалың қарағайлы таулары ителгінің негізгі мекені болып табылады. Шәулісінің қанатының ұызндығы 34 – 39 см, салмағы 730 – 800 г, ұябасарының қанаты 37 – 41 см, салмағы 1000 – 1300 г. Қазақстанда ителгінің 5 түр тармағы кездеседі. Олардың реңі таралған аймағына қарай әр түрлі болып келеді. Бәріне ортақ белгі – сырт жоны қоңырқай сұрғылт, бауыры – сарғылт теңбілді болады. Ителгі қанаттарын жиі қағып, ауыр ұшады. Өте биіктеп, ұзақ қалықтайды. Негізінен, наурыздың аяғы – мамырдың басында құз-жартас кемеріне, биік қарағайдың басына ұя салады. Ұядағы 3 – 5 жұмыртқаны ұябасары бір айдан аса шайқайды. Балапандары 40 – 45 күннен соң ұядан ұшады. Бір жұптан орта есеппен алғанда жылына ғана қанаттанады. Негізгі қорегі – құмтышқан, сарышұнақ, майда құстар (торғай, кептер, түркептер, кекілік), сондай-ақ бауырымен жорғалаушыларды, ірі қоңыздарды, тіпті көкқасқа шегірткелерді де жей береді. Жемтігін бір орнында ұзақ отырып, тасадан күтеді, оны көре салысымен өте шапшаң ұшып, қуып жетіп ұстайды. Кейде құсты жоғарыдан шүйлігіп, қағып түсіреді. Тамыз – қыркүйекте жылы жаққа ұша бастайды. Жергілікті құстар республиканың оңт-нде, ал көпшілігі Таяу және Орта Шығыс Азияда қыстайды. Қырандардың ішінде баптауға ең көндіккіші осы – ителгі Арқа құсбегілері ителгіге қоян, үйрек алдырса, Сыр бойының құсбегілері қырғауыл, құр, шіл, кекілік алдыратын болған. Ал араб елінің құсбегілері ителгіні көбіне жорға дуадаққа салады. 20 ғасырдың 90-жылдарына дейін Қазақстанда 2 – 3 мың бас ителгінің ұялағаны белгілі. Бірақ 1992 жылдан бастап, бұл құсты шет елге (әсіресе, араб елдеріне) сату науқанының кең етек алуына байланысты, И. бей-берекетсіз ауланып, саны күрт төмендеді. Соңғы санақ бойынша Қазақстанда 100 – 150 жұп қана ұялаған (2001). Алматыдағы “Сұңқар” біріккен кәсіпорнының құс питомнигі мен Алматы хайуанаттар саябағында қолда өсіріліп, 100-ден аса ителгі табиғатқа жіберілді (1990 – 1995). Қазақстанда ителгі Ақсу – Жабағылы, Наурызым, Үстірт қорықтары мен “Алтынемел” ұлттық табиғи саябағында қорғалады. ителгілердің жылдан жылға санының азаюына байланысты, қорғауға алынып, Қазақстанның “Қызыл кітабына” енгізілген (1996).[2][3][4]
4) Өрт сөндіруші, тігінші, биші, журналист, кеден қызметкері, полиция қызметкері, спортшы, ұшқыш, ғалым, ғарышкер, аудармашы, инженер, бағдарламашы т.б.
5) Болашақта өмірден өз орнын табу үшін қажет.
6) Ата-ананың,ұстаздың берген сапалы білімі мен өнегелі мен өнегелі тәрбиесін дұрыс ұғынып,түсініп оқу.
2 тапсырма.
Болашақта мен аудармашы мамандығын таңдамақпын.
Ұлттық консерваторияда білім алып жатқан әпкем жақында концертте ән айтпақ.
Мектебіміздің мерейтойына жиналған қауым мектебіміздің тарихымен таныспақ.
Болашаққа апарар жол мектеп қабырғасынан басталмақ.
Жақсы оқып, ата-анасы мен ұстаздарының ізгі өсиетін бойына сіңірген жас ұрпақ болашақта үлгілі азамат болмақ.
II деңгей
Мамандық таңдау- әрбір мектеп бітіруші түлектің мақсаты. « Армансыз адам , қанатсыз құспен тең” дейді халық. Барлық а ң арманы болады. Арманшыл адам болашақта дегеніне жете алады. Мамандық пен өнерді адам өз қабілетіне қарай таңдап алады. Адам жас кезінен бастап өзінің жүрегі қалаған мамандығына бейімделе бастайды. Сондықтан да балалық шақ пен болашақ әрқашан үндесіп жатады. Болашаққа апаратын тура жол балалық шақтан басталады. Осы жолда отбасының, ұстаздың, мектептің , қоршаған ортаның алар орны ерекше. Сондықтан да ата – ананың , ұстаздың берген сапалы білімі мен өнегелі тәрбиесін дұрыс ұғынып , түсініп оқу жастардың басты міндеті болмақ.
Берілген нақыл сөздердің мәтінмен тікелей байланысы бар, себебі барлығы да мамандық таңдау мен болашақ жайлы айтылған.
I деңгей
Адам өміріндегі отбасы, ұстаз бен мектептің рөлі ерекше екені барлығымызға белгілі. Отбасы шағын Отанымыз, тәлім-тәрбиенің, мейірімділік пен сүйіспеншіліктің рдасы болса, ұстаздарымыз бізге екінші анамыздай жақын адамдар. Олар бізді білім нәрімен сусындатып, бойымызға ізгілік нұрын дарытады. Ал мектеп болса, отбасы, ұстаз бен оқушының арасындағы алтын көпір, алтын ұямыз.
ителгі
Қазақстанда биік таулар мен ормансыз жазықтардан басқа жерлердің бәрінде кездеседі. Әсіресе, Маңғыстау мен Сарыарқаның аласа таулы өңірлерінде көп ұшырасады. Баянауланың, Ерейментаудың, Қызыларайдың, Қарқаралының, Көкшетаудың қия тасты, қалың қарағайлы таулары ителгінің негізгі мекені болып табылады. Шәулісінің қанатының ұызндығы 34 – 39 см, салмағы 730 – 800 г, ұябасарының қанаты 37 – 41 см, салмағы 1000 – 1300 г. Қазақстанда ителгінің 5 түр тармағы кездеседі. Олардың реңі таралған аймағына қарай әр түрлі болып келеді. Бәріне ортақ белгі – сырт жоны қоңырқай сұрғылт, бауыры – сарғылт теңбілді болады. Ителгі қанаттарын жиі қағып, ауыр ұшады. Өте биіктеп, ұзақ қалықтайды. Негізінен, наурыздың аяғы – мамырдың басында құз-жартас кемеріне, биік қарағайдың басына ұя салады. Ұядағы 3 – 5 жұмыртқаны ұябасары бір айдан аса шайқайды. Балапандары 40 – 45 күннен соң ұядан ұшады. Бір жұптан орта есеппен алғанда жылына ғана қанаттанады. Негізгі қорегі – құмтышқан, сарышұнақ, майда құстар (торғай, кептер, түркептер, кекілік), сондай-ақ бауырымен жорғалаушыларды, ірі қоңыздарды, тіпті көкқасқа шегірткелерді де жей береді. Жемтігін бір орнында ұзақ отырып, тасадан күтеді, оны көре салысымен өте шапшаң ұшып, қуып жетіп ұстайды. Кейде құсты жоғарыдан шүйлігіп, қағып түсіреді. Тамыз – қыркүйекте жылы жаққа ұша бастайды. Жергілікті құстар республиканың оңт-нде, ал көпшілігі Таяу және Орта Шығыс Азияда қыстайды. Қырандардың ішінде баптауға ең көндіккіші осы – ителгі Арқа құсбегілері ителгіге қоян, үйрек алдырса, Сыр бойының құсбегілері қырғауыл, құр, шіл, кекілік алдыратын болған. Ал араб елінің құсбегілері ителгіні көбіне жорға дуадаққа салады. 20 ғасырдың 90-жылдарына дейін Қазақстанда 2 – 3 мың бас ителгінің ұялағаны белгілі. Бірақ 1992 жылдан бастап, бұл құсты шет елге (әсіресе, араб елдеріне) сату науқанының кең етек алуына байланысты, И. бей-берекетсіз ауланып, саны күрт төмендеді. Соңғы санақ бойынша Қазақстанда 100 – 150 жұп қана ұялаған (2001). Алматыдағы “Сұңқар” біріккен кәсіпорнының құс питомнигі мен Алматы хайуанаттар саябағында қолда өсіріліп, 100-ден аса ителгі табиғатқа жіберілді (1990 – 1995). Қазақстанда ителгі Ақсу – Жабағылы, Наурызым, Үстірт қорықтары мен “Алтынемел” ұлттық табиғи саябағында қорғалады. ителгілердің жылдан жылға санының азаюына байланысты, қорғауға алынып, Қазақстанның “Қызыл кітабына” енгізілген (1996).[2][3][4]
Берілген сұрақтарға жауап:
III деңгей
1)Мамандық таңдау;
2)Қанатсыз құспен тең;
3)Арманшыл адам;
4) Өрт сөндіруші, тігінші, биші, журналист, кеден қызметкері, полиция қызметкері, спортшы, ұшқыш, ғалым, ғарышкер, аудармашы, инженер, бағдарламашы т.б.
5) Болашақта өмірден өз орнын табу үшін қажет.
6) Ата-ананың,ұстаздың берген сапалы білімі мен өнегелі мен өнегелі тәрбиесін дұрыс ұғынып,түсініп оқу.
2 тапсырма.
Болашақта мен аудармашы мамандығын таңдамақпын.
Ұлттық консерваторияда білім алып жатқан әпкем жақында концертте ән айтпақ.
Мектебіміздің мерейтойына жиналған қауым мектебіміздің тарихымен таныспақ.
Болашаққа апарар жол мектеп қабырғасынан басталмақ.
Жақсы оқып, ата-анасы мен ұстаздарының ізгі өсиетін бойына сіңірген жас ұрпақ болашақта үлгілі азамат болмақ.
II деңгей
Мамандық таңдау- әрбір мектеп бітіруші түлектің мақсаты. « Армансыз адам , қанатсыз құспен тең” дейді халық. Барлық а ң арманы болады. Арманшыл адам болашақта дегеніне жете алады. Мамандық пен өнерді адам өз қабілетіне қарай таңдап алады. Адам жас кезінен бастап өзінің жүрегі қалаған мамандығына бейімделе бастайды. Сондықтан да балалық шақ пен болашақ әрқашан үндесіп жатады. Болашаққа апаратын тура жол балалық шақтан басталады. Осы жолда отбасының, ұстаздың, мектептің , қоршаған ортаның алар орны ерекше. Сондықтан да ата – ананың , ұстаздың берген сапалы білімі мен өнегелі тәрбиесін дұрыс ұғынып , түсініп оқу жастардың басты міндеті болмақ.
Берілген нақыл сөздердің мәтінмен тікелей байланысы бар, себебі барлығы да мамандық таңдау мен болашақ жайлы айтылған.
I деңгей
Адам өміріндегі отбасы, ұстаз бен мектептің рөлі ерекше екені барлығымызға белгілі. Отбасы шағын Отанымыз, тәлім-тәрбиенің, мейірімділік пен сүйіспеншіліктің рдасы болса, ұстаздарымыз бізге екінші анамыздай жақын адамдар. Олар бізді білім нәрімен сусындатып, бойымызға ізгілік нұрын дарытады. Ал мектеп болса, отбасы, ұстаз бен оқушының арасындағы алтын көпір, алтын ұямыз.