kjgftgv

09.08.2020 23:10 •  Қазақ тiлi

Болсын!»
1-тапсырма. Мәтінді оқып, мазмұнын баяндаңыз. Мәтінде көтерілген мәселені анықтаңыз, негізгі
деректерді белгілеңіз.

Қазақ - ежелден мал шаруашылығымен айналысқан халық. Мінсе - көлігі, ішсе - сусыны, жесе -
тамағы, кисе - киімі, тұтынса - бұйымы, байлық, мақтаны мен салтанаты да осы мал болған. Қасиетті төрт
түкке қатысты ұлтымыздың ұғымдары мен түсініктері бар. Мысалы, түйені өсу жолымен бота, тайлақ,
буыршын, інген, атан, бура деп атайды. Түйені қасиетіне қарай біртуған, мая, желмая, нар, аруана, қоспақ,
үлек деп беледі. Қазақ үшін ең құнды, қасиетті мал - жылқы. Оны жасына, түріне қарай құлын, жабағы
тай, құнан, байтал, дөнен, қулық, бесті, бие, ат, сәурік, айғыр деп ажыратады. Бұрынғы ел қорғаған
батырлар жылқы iшiндегi таңдаулыларын жорға, сужорға, жүйрік, тұлпар, қазанат, сәйгүлік, дүлдүл,
арғымақ деп сипаттап, ерекше дәріптеген. Ауыз әдебиеті туындыларында жылқыға тіл бітіріп, батырдың
жан серігі деп бағалаған. Халық ер-азаматтарға ат мінгізіп, шапан жапқан. Халық сиырды жасына қарай
құнажын, дөнежін, сиыр, бұзау, баспақ, торпақ, тана, тайынша, қашар, өгіз, бұқа деп атайды. Қой түріне
және жасына қарай қозы, марқа, тоқты, бағлан, тұсақ, азбан, ісек, қошқар, саулық деп бөледі. Ал ешкіні
лақ, туша, шыбыш, серке деп жіктейді.
Қазақ халқы төрт түліктің әрқайсын шақыруда арнайы шақыру одағайларын пайдаланған. Мәселен,
төрт түліктің төресі түйені көс-көс деп шақырса, желден жүйрік жылқыны құрау-құрау деп шақырады. Ал
сиырлы аухау-аухау немесе әукім-әукім деп шақырады. Қойды пұшайт-пушайт деп дыбыстау арқылы
шақырса, ешкіні шере- шөре деп шақырады.
Малын қадір-қасиетін тәжірибелі халқымыз «түйе - салтанат, жылқы – мақтан, сиыр - қанағат, қой
- казына» деп бағалаған. Ал қазіргі уақытта жастардың мал шаруашылығымен айналысуы үлкен мәселе...
(«Қазақтың салт-дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары» кітабынан СЕГОДНЯ ​