«Ортеке» күйі арқылы ойналатын қуыршақ ойыны ерте замандарда балаларға домбыра үйретіп, олардың өнерлі болып өсуіне де зор үлес қосқан. Балалардың неге қызықса соны тез үйреніп алатын қасиетін жақсы білген бабаларымыз жаңағыдай қуыршағы арқылы балаларды қызықтырып отырған.
Белгілі зерттеуші, ғалым А.Жұбанов 1935 жылы «Казахстанская правда» газетіне мақала жариялап, «Ортеке» қуыршақ биі туралы деректер келтірген. Онда: "Ойын кезінде қуыршақ секіріп, бірде орғып, әртүрлі бұрылыстар жасайды. Кейбір кезде домбырашылар оған жылқының, еркек пен әйелдің бейнелерін қосатын болған. Олар әуеннің ырғағымен билейді. Шебер орындаушы домбырада күй тартып, жоғарыда атап өткен бейнелерді түрлі қимылдарға келтіріп, бірде секіртіп, бірде жүгірткен. Яғни, секірген теке қимылдарын жасай білген", - деп жазған.
Ортеке қуыршағы әртүрлі көлемде болады. Ол негізінен жасаушының ойлау ерекшелігі мен шертушінің шеберлігіне байланысты. Күйші Абдулхамит Райымбергенов: «Бұрынғы мезетте үш ортекені – «Ата ортеке», «Әке ортеке», «Бала ортекені» ойнатқан. Бір адам ең көп дегенде төрт ортекені саусағына ілінген жіптер арқылы басқарып, күй ырғағына билете алады», – дейді. Ал атақты күйші Мұрат Өскенбаев «Сегіз лақ» күйін тартқан кезде сегіз текені тұғырға орнатпай-ақ жерге қойып ойнатқан деседі.
Ел ішінде осы «Ортеке» қуыршақ күйінің шығуы туралы түрлі аңыздар бар. Солардың ішінде бір-біріне қарама-қайшы келетін екі нұсқасына тоқталуды жөн көрдік. Екі аңыздың да астарында ұлтымыздың табиғатқа деген сүйіспеншілігі мен өзара түсіністігі жатыр.
1.Б.з.б VII-VI ғасырларда Грекияда үлкен өзгерістер орын алды. Ру-тайпаларық қатынастар ыдырады. Орнына жекеменшекке негізделген жүце қалыптаса бастады. Ауыл шаруашылығында жүзім мен зәйтүн,жеміс
2.Грекетер өмірінде қалалар маңызды рөл атқара бастады. Олар негізінен теңіз жағалауында немесе соған жақын орналасты.
Қалалар мен олардың айналасындағы елді мекендер ғана бірігіп жеке мемлекет ретіндеөмір сүре берді. Мұндай қала-мемлекттерді полистер деп атады.
3. «Қала барлық жаққа көмек жібере алатындай орталықта орналасуы қажет. Қалаға егін шаруашылығы өнімдері, ағаш материалдар және баска қажетті жабдықтар оңай жеткізілетіндей болуы керек.. Қала мен полистің бүкіл аумағының теңізбен байланысы мемлекеттің қауіпсіздігі тұрғысында да үлкен артықшылық болып табылады».
«Ортеке» күйі арқылы ойналатын қуыршақ ойыны ерте замандарда балаларға домбыра үйретіп, олардың өнерлі болып өсуіне де зор үлес қосқан. Балалардың неге қызықса соны тез үйреніп алатын қасиетін жақсы білген бабаларымыз жаңағыдай қуыршағы арқылы балаларды қызықтырып отырған.
Белгілі зерттеуші, ғалым А.Жұбанов 1935 жылы «Казахстанская правда» газетіне мақала жариялап, «Ортеке» қуыршақ биі туралы деректер келтірген. Онда: "Ойын кезінде қуыршақ секіріп, бірде орғып, әртүрлі бұрылыстар жасайды. Кейбір кезде домбырашылар оған жылқының, еркек пен әйелдің бейнелерін қосатын болған. Олар әуеннің ырғағымен билейді. Шебер орындаушы домбырада күй тартып, жоғарыда атап өткен бейнелерді түрлі қимылдарға келтіріп, бірде секіртіп, бірде жүгірткен. Яғни, секірген теке қимылдарын жасай білген", - деп жазған.
Ортеке қуыршағы әртүрлі көлемде болады. Ол негізінен жасаушының ойлау ерекшелігі мен шертушінің шеберлігіне байланысты. Күйші Абдулхамит Райымбергенов: «Бұрынғы мезетте үш ортекені – «Ата ортеке», «Әке ортеке», «Бала ортекені» ойнатқан. Бір адам ең көп дегенде төрт ортекені саусағына ілінген жіптер арқылы басқарып, күй ырғағына билете алады», – дейді. Ал атақты күйші Мұрат Өскенбаев «Сегіз лақ» күйін тартқан кезде сегіз текені тұғырға орнатпай-ақ жерге қойып ойнатқан деседі.
Ел ішінде осы «Ортеке» қуыршақ күйінің шығуы туралы түрлі аңыздар бар. Солардың ішінде бір-біріне қарама-қайшы келетін екі нұсқасына тоқталуды жөн көрдік. Екі аңыздың да астарында ұлтымыздың табиғатқа деген сүйіспеншілігі мен өзара түсіністігі жатыр.
2-тапсырма
1.Б.з.б VII-VI ғасырларда Грекияда үлкен өзгерістер орын алды. Ру-тайпаларық қатынастар ыдырады. Орнына жекеменшекке негізделген жүце қалыптаса бастады. Ауыл шаруашылығында жүзім мен зәйтүн,жеміс
2.Грекетер өмірінде қалалар маңызды рөл атқара бастады. Олар негізінен теңіз жағалауында немесе соған жақын орналасты.
Қалалар мен олардың айналасындағы елді мекендер ғана бірігіп жеке мемлекет ретіндеөмір сүре берді. Мұндай қала-мемлекттерді полистер деп атады.
3. «Қала барлық жаққа көмек жібере алатындай орталықта орналасуы қажет. Қалаға егін шаруашылығы өнімдері, ағаш материалдар және баска қажетті жабдықтар оңай жеткізілетіндей болуы керек.. Қала мен полистің бүкіл аумағының теңізбен байланысы мемлекеттің қауіпсіздігі тұрғысында да үлкен артықшылық болып табылады».