ЭТО СОР Қазақстандағы ұлттар достастығы» және «Ұлы дала табиғаты» бөлімдері бойынша жиынтық бағалау
Орындау уақыты 15-20 минут
Тыңдалым. Мәтінді мұқият тыңдап, сұрақтарға жауап бер.
1 Мамыр мейрамының шығу тарихы әріде жатыр. Бұдан 3000-дай жыл бұрын Италия тұрғындары жердің қамқоршысы, әйел құдайы Майяға табынған. Соның құрметіне бүгінге дейін мамыр айының алғашқы күні серуендеу мен салтанат мерекесі болып есептеледі.
Айтулы мейрамды алғаш рет 1890 жылы Мажарстан, Бельгия, Алмания, Дания, Испания, Италия, Норвегия, АҚШ, Швеция, Франция сияқты мемлекеттер атап өтті. Содан бері қанша заман өтсе де, қазіргі таңда 1 мамыр мерекесін әртүрлі мазмұнда әлемнің 66 мемлекеті тойлайды.
1 Мамыр – Қазақстан халықтарының бірлігі күні. 1995 жылы наурызда дүниежүзіне үлгі болып отырған ұлтаралық татулық пен тұрақтылықтың үлгісі Қазақстан Халықтарының Ассамблеясы құрылды. Сол кезден бастап 1 мамыр жаңаша сипат, мазмұнға ие болды.
1-тапсырма.
1. Италия тұрғындары 3000 жыл бұрын кімге табынған?
А) әйел құдайы Майяға
Ә) Қазақстан
Б) әйел
2. 1 Мамырды алғаш рет қай мемлекеттер атап өтті?
А) Қазақстан
Ә) Мажарстан, Бельгия, Алмания, Дания, Испания, Италия
Б) Ресей
3. 1Мамыр Қазақстанда қандай мереке?
А) Жеңіс күні
Ә) 8 Наурыз
Б) Бірлік күні
4. 1995 жыл - Қазақстан үшін қандай жыл?
5. Осы мерекені әлемнің қанша мемлекеті тойлайды? [ 5 ұпай]
Мәтінді оқып, төмендегі тапсырмаларды орындаңыз.
Қазақстанның көрікті жерлерінің бірі – Ақсу-Жабағылы қорығы. Қорық Талас Алатауының етегінде орналасқан. Бұл қорық 1962 жылы мемлекет қайраткері – Тұрар Рысқұловтың ұсынысымен құрылған. Қорықта аң құс, шөп, гүлдер қорғалады.
Ақсу-Жабағылы қорығында қызғалдақ пен сарғалдақ өседі. Қызғалдақтың алты түрі де алғаш осы қорықта өскен. Грейг қызғалдағын Ақсу-Жабағылыдан Голландияға апарған. Грейг қызғалдағы 1877 жылы Голландияда жоғары бағаланып, дипломмен марапатталған. Содан бері әлемге біздің қызғалдақтың 200-ден астам түрі тараған.
Ақсу-Жабағылыда жазықтар, биік шыңдар, жартастар, таулар бар. Өзендер мен сарқырамалар бар. Көгілдір биік таулар аспанмен таласады.
Теңіз деңгейінен 3000 м биіктікте орналасқан тастарға сурет салынған. Тастарда жануарлар, аң аулаған ежелгі адамдар бейнеленген.
2-тапсырма.
1. Ақсу – Жабағылы қорығы қайда орналасқан? [1ұпай]
2. Қорықта қызғалдақтың неше түрі өседі? [1ұпай]
3. Мәтінге бір күрделі сұрақ жазыңыз. [1ұпай]
3-тапсырма.
2. Берілген болымды етістіктерді болымсыз етістікке айналдырыңыздар.
Тарады, қорғалады,, өседі [ 2 ұпай]
4-тапсырма
Бір сөзге синквейн (туған жер, табиғат, саябақ) құрастырыңыз. [5 ұпай]
Бес жолды тақпақтың құрылымы:
1. Тақырыпқа қатысты бір зат есім;
2. Бірінші зат есімге қатысты екі сын есім;
3. Бірінші зат есімге қатысты үш етістік;
4. Бірінші зат есім қатысқан сөйлем;
5. Тақырыпты сипаттайтын бір синоним сөз.
Өмірбаяны
Атасы – Жұмабай қажы. Әкесі Бекен саудамен айналысқан дәулетті адам болған. Анасының есімі – Гүлсім. Мағжан ауыл молдасынан сауатын ашып, 1905 – 1910 жылдары Қызылжардағы (Петропавл) №1 мешіт жанында белгілі татар зиялысы, мұсылман халықтарының азаттығы жолында күрескен М.Бегишевтің ұйымдастыруымен ашылған медреседе оқыды. Медреседе Бегишевтен Шығыс халықтарының тарихынан дәріс алды, қазақ, татар әдебиеттерін, Фирдоуси, Сағди, Хафиз, Омар Һайям, Низами, Науаи секілді шығыс ақындарының дастандарын оқып үйренді.
Баспадан 1909 жылы шыққан Абай өлеңдерін оқып, “Атақты ақын, сөзі алтын хакім Абайға” деген өлең жазды. 1910 – 1913 жылдары Уфа қаласындағы “Ғалия” медресесінде білім алды. Онда татар жазушысы Ғ.Ибрагимовтен дәріс алып, белгілі қайраткер С.Жантөринмен тығыз қарым-қатынас орнатады, болашақ көрнекті жазушы Б.Майлинмен танысады.
Ибрагимовтің көмегімен 1912 жылы Қазан қаласындағы Кәрімовтер ба “Шолпан” атты тұңғыш өлеңдер жинағы басылып шығады. “Садақ” журналын шығаруға қатысады, оған өзінің өлеңдерін жариялайды. 1913 – 1916 жылдары Омбы мұғалімдер семинариясында оқыды.
“Бірлік” ұйымы жұмысына белсене араласып, “Балапан” қолжазба журналын шығаруға қатысады. Ә.Бөкейхан, А.Байтұрсынұлы, М.Дулатұлы секілді алаш қайраткерлерімен байланыс орнатып, “Қазақ” газетіне өз өлеңдерін жариялайды.
1917 жылы Ақпан төңкерісінен кейін қалыптасқан саяси жағдайға сай қоғамдық өмірге белсене араласып, Ақмола облыстық қазақ съезін өткізуді ұйымдастырушылардың қатарында болды. Осы жылы сәуірде Ақмола облысы қазақ комитеті құрамына сайланды. Мәскеу қаласында өткен Бүкілресейлік мұсылман съезіне қатысты. Бірінші жалпықазақ съезінің шешімі бойынша Бүкілресейлік Құрылтай жиналысына депутаттыққа кандидат ретінде ұсынылды.
“Алаш” партиясының Ақмола облысының комитетінің мүшесі болды. “Үш жүз” партиясы өкілдерінің жалған айыптауымен бір айға жуық абақтыға отырып шықты. Екінші жалпықазақ съезіне делегат ретінде қатысып, онда оқу мәселесі бойынша құрылған комиссияға төрағалық етті.
1918 – 1919 жылдары Петропавл уездік земство басқармасында қызмет етті. 1919 – 1923 жылдары Ақмола губерниялық “Бостандық туы” газетінде, “Шолпан”, “Сана” журналдарында, “Ақжол” газетінде қызмет істеп жүріп, халық ағарту жұмысына белсене араласады. Сол кезеңде қалың қауымға таныс поэмасы “Батыр Баянды” жазып, жарыққа шығарады.
1923 – 1927 жылдары Мәскеуде Жоғары әдебиет-көркемөнер институтында оқиды. Онда орыс әдебиетін, Батыс Еуропа әдебиетін терең зерттеп, орыс мәдениет қайраткерлерімен жете танысып, көпшілігімен достық қарым-қатынаста болады. Мәскеуде оқып жүргенде оның шығармалары орынсыз сынға ұшырады.
1924 жылы 24 қарашада Мәскеу қаласындағы Шығыс еңбекшілері коммунистік университетінде қазақ жастарының жерлестік ұйымында жиналыс өтіп, олар Жұмабайұлының 1922 жылы қазанда, 1923 жылы Ташкентте басылып шыққан жыр жинақтарын талқыға салды.
Онда ақын шығармаларын теріске шығаратын қаулы қабылданды. Бұл қаулы “Еңбекші қазақ” газетінің 1925 жылы 14 ақпандағы санында басылды. Орынсыз сыннан көңілі жабыққан ақын “Сәлем хат” деген өлең жазды.
Ол “Тілші” газетінде жарияланды. “Еңбекші қазақ” газетінің 1924 жылы 19 желтоқсанындағы санында С.Мұқановтың “Сәлем хат жазған азамат Мағжан Жұмабайұлына” деген ескертпемен “Сәлемге сәлем” деген жауап өлеңі басылды.
Жаңа құрылысқа, жаңа тұрмысқа қатысты нақтылы өлең жазбаса да, “уралап айқайламадың” деген кінәмен, тап күресіне белсене араласып, кедей сөзін сөйлемедің деген айыппен Жұмабайұлы қатаң сынға алынды. Жұмабайұлы 1927 – 1929 жылы Бурабайда, одан соң Қызылжарда оқытушылық қызметтер атқарады.
1929 жылы Жұмабайұлы “Алқа” атты жасырын ұйым құрғаны үшін деген айыптаулармен Мәскеудегі Бутырка түрмесіне қамалып, 10 жыл айдауға кесіледі. 1936 жылы М.Горький мен Е.Пешкованың араласуымен бостандық алып, Қазақстанға қайтады.
Петропавл қаласыннда мектепте орыс тілі мен әдебиетінен сабақ беретін мұғалім болып жұмыс істейді. Көп ұзамай қалалық оқу ісінің меңгерушісі оны саяси себептерге байланысты деген айыппен мұғалімдік қызметтен босатады. 1937 жылы наурызда Жұмабайұлы Алматыға келеді. Аударма ісімен айналысады. 1938 жылы қайтадан қамауға алынып, ату жазасына кесілді.
Объяснение:
Қара өлен ол 11 буынан 4 тармактан тұратын
турінде келеді .Қара өлең әнге салып айтуға ыңғайлы. Әннің ырғақ ерекшеліктеріне қарай өлең жолдарындағы бунақтар орнын ауыстырып отырады.
Жыр
Казактарда жыр өте көп .
Батырлар жыры ,Тармхи жыр лар т.б
кең мағынада, поэзиялық шығармалардың жалпы атауы. Көне түркі тіліндегі "иыр" сөзі де қазіргі "поэзия" терминінің мағынасында қолданылған. Бұл атау дәл осы мағынада қазіргі қарақалпақ, қырғыз, ноғай, қарашай, балқар, башқұрт, татар, тағы басқа түркі тілдерінде әлі күнге дейін қолданылады;