Хандық дәрежесіне кетерілген тұңгыш қазақ әйелі 1821 жылы Уәли хан дүниеден өткенде Айғаным 38 жаста болатын. Үміт күткен ұлы Шыңғыс әкеден бар болғаны 10 жасында қалыпты. Осы тұста Ресей патшалығы Айғанымды «Орта жүздің ханы» деп таниды.
! Уәлидің өзге әйелдерінен қаншама ұлдары бола тұра, таққа Айғанымның отыруы патша үкіметіне өте қолайлы еді. Осыған орай Айғанымды «хандық дәрежесіне көтерілген тұңғыш қазақ әйелі» деп атаушылар да бар. Бірақ бұл «хандық» ұзаққа созылмай, 1822 жылы М.М.Спаранскийдің «Сібір қазақтарын басқару» атты ережесі шығады да, Орта жүздің хандығы жойылып, қазақтары: Құсмұрын, Көкшетау, Ақмола, Баян, Қарқаралы, Аякөз аталған алты дуанға бөлініп кетеді. Ал Айғаным Көкшетау дуанына біраз жыл аға сұлтан болып тұрады. Бұл туралы ғалым Әлкей Марғұлан: «Айғаным - ақылды, кореген, өз заманына сай білімді болған әйел. Ол шығыстың бірнеше тілін білген, орыс мәдениетіне деп қойып, Сыртқы істер министрлігінің Азия департаментімен және Петербордағы Сібір комитетімен хат жазысып, байланысып отырған», - дейді. Айғаным жергілікті халықтың арасында өте зор беделге ие болған.
1. Айғанымның жергілікті халықтың арасында зор беделге ие болуыныңсебебі A) Аға сұлтан қызметін мінсіз атқарғандықтан
B) Хандық дәрежесіне көтерілген әйел болғандықтан C) Өте білімді, ақылды болғандықтан
D) Жергілікті халықтың жағдайын жасағандықтан Е) Бірнеше тіл біліп, хат жаза алғандықтан
Ғалым: - Сіз барлық заттарыңызды жинадыңыз ба?
Даяна: - Ия, алаңдамаңыз.
Ғалым: - Жақсы.
Ержан: - Сіз қайда бара жатқаныңызды әлі айтқан жоқсыз ба?
Даяна: - Мен жатақханаға бару үшін Алматыға кетіп бара жатырмын.
Ержан: - Түсінемін.
Анасы: - Сен бірдеңе ұмытып қалдың ба?
Даяна: - Ия, анам.
Анасы: - Сонда да, қазір такси келеді.
Әкесі: - Міне, сіздің чемодандарыңыз.
Анасы: - Барлық таксилер келді. Бәрі, әзірше, мен бір аптадан кейін келемін.
Даяна: - Қош бол.
Әкесі: - Жолың даңғыл болсын!
Ержан: - Жортқанда жолың болсын!
Ғалым: - Ат-көлігің аман, қоржының толы болсын!
Киімді оң қолдан бастап киіп, сол қолдан бастап шешеді. Оң қолдан бастап киім кию жақсы ырым саналады.
• Киімді желбегей жамылмайды, өйткені екі қолы жоқ адам ғана киімді желбегей жамылып жүреді.
• Тозбаған киімді тастауға болмайды. Қазақ халқында тозбаған киімді тастау – жаман ырым. Егер оны адам кигісі келмесе, біреуге сыйлау керек.
• Көпшіліктің алдында жалаңаш - жалпы жүруге болмайды. Бұл әдепсіздік болып саналады.
• Өте ұзын немесе қысқа киім киюге болмайды. Бұлай киіну адам жұмыс істеген кезде қолайсыздық тудырады.
• Киімді сілкіп киген жөн, өйткені киімге жабысқан ұлы жәндіктер болса ұшып түседі.
• Қыздарға ер баланың киімін киюге болмайды. Ер баланың киімін кию жаман ырым саналады.
• Шалбар мен етікті тұрып киюге болмайды. Оларды соғыс кезінде ғана тұрып киетін болған.
• Киімнің жағасын басуға болмайды. Киім жағасын басу жаман ырым саналады.
• Жастық орнына шалбарды жастамайды. Шалбарды жастану настықтың белгісі болып саналады.
• Бас киімді тебуге, лақтыруға, теріс киюге болмайды. Жақсылықтың бәрі адамның маңдайына жазылады, сондықтан да бас киімнің орны ерекше. Бас киімді әрқашан таза, ұқыпты ұстап, босағаға емес, төрге ілу керек.
• Аяқ киімді төңкеріп қоюға, теріс киюге болмайды. Өйтсе, адамның жолы болмайды, жаманшылыққа ұшырайды.
• Бөтен адамға бас киім бермейді және айырбастамайды. Адам басы кемиді деп санайды.
• Садақаға киім берсе, оның түймесін қиып алады.
• Қос тымақ кигізбейді. Бұлай етсе екі қатын алады деп ырымдалады.
• Аяқ киімді тұрып киюге болмайды. Тек басына іс түскен кісі ғана аяқ киімді тұрып кимек.
• Ит көйлекті балаға жаны иттей берік болсын деп кигізеді.
• Көп жасаған немесе жақсы адам қайтыс болса, оның киімдері мен тұтынған заттарын ырым етіп бөліп алады.
Объяснение:
Киімге байланысты ырым-тымдар