«Күлтегін» жыры» тақырыбында жазылған салыстырмалы эссені көрсет. Түркі халықтарының көне дәуірдегі ұзақ ғасырлық мәдени мұраларының бірі – Күлтегін ескерткіші. Бұл жырдың ерекшелігі —жырдың дербес алты хикаядан тұруы, яғни алты оқиғадан құралуы. Бірінші хикая — түрік халқының ұлы ата-бабалары туралы; екінші хикая — түріктерді табғаштардың бағындырып алуы; үшінші хикая — Елтеріс қағанды сипаттау; төртінші хикая — Қапаған қаған туралы; бесінші хикая — Білге қаған туралы; алтыншы хикая — Күлтегін туралы. Түркi жұртының ортақ мақтанышы, ұлы қолбасшы. Жырда Күлтегін батырдың жауынгерлік жорықтары және әскери қызметінің алғашқы сәттері суреттеледі. Бұл жырдың ерекшелігі – он жастағы бала жігітке Күлтегін деген ерлік есімнің берілуі. Кемшілігі – таңбалардың өшіп қалуына байланысты кейбір мазмұнның толық сақталмауы мүмкін. Бірақ екі жазуда да Күлтегіннің туған жер үшін жүргізген қанды шайқастары көрсетіледі. Менің ойымша, «Күлтегін» ескерткіші – түркі халықтарының баға жетпес мәдени байлығы. Сондықтан бұл құнды дүниеге түркі тектес халықтардың ғана емес, әлем ғалымдарының да назары аударылуда. «Күлтегін» жырының ерекшелігі – түркі халықтарының тұрмысы мен ерлік істерін келер ұрпаққа насихаттау.
Дәстүрлі қазақ қоғамында Көкпарға жасқа толған серкенің семізі таңдалған. Семіз серке терісі жыртылмайды. Орташа салмағы 20-30кг-дай келеді. Басқа малдың терісі жыртылғыш болғандықтан Көкпарға тартпайды.
Көкпар – Орталық Азия халықтары арасында кең тараған ойын түрі. Ол қырғыз, өзбек тілінде “Улак тартыш”, тәжік тілінде “бузкаши” деп аталады. Көкпар тарту сияқты ұлттық ат спорты ойындары басқа да Шығыс елдерінде де бар. Ауғанстанда кең тараған бузавиш ойыны Көкпарға өте ұқсас. Сондай-ақ, Аргентина халқының да Көкпарға ұқсас ат спорты ойыны болған.
Көкпар жігіттердің күш-жігерін, төзімділігін, батылдығы мен ептілігін, ат үстінде мығым отыруын қалыптастырады. Сонымен қатар Көкпар – аттың қалай бапталып үйретілгенін, жүйріктігін де сынайтын спорт. Көкпар жаппай және дода тартыс болып екіге бөлінеді. Жаппай тартыста әркім Көкпарды өзі иелік етуге тырысады. Дода тартыста құрамы бірдей екі топ сынға түседі. Мұны кейде марта тарту деп те атайды.
Көкпар алаңындағы тартыс
Қазақстанда 1949 ж. Көкпар жарысының жаңа ережесі бекітілді. Осыған сәйкес Көкпар жарысын арнаулы алаңда, командалық сипатта өткізу белгіленді. Ал 1958 жылдан Көкпар бәйге алаңдарда (ипподромдарда) өткізіліп келеді. Алаң көлемі қатысушылар санына байланысты. Егер әр команда 5 адамнан болса, ұзындығы 300 м, ені 100 м, 10 адам болса – 500х200 м, 15 адамнан болса – 700х300 м, 20 адамнан болса – 1000х500 м болады. Алаңның әр бұрышына қызыл жалаушалар ілініп, ал оның екі жағында диаметрі 10 м-лік шеңбер (“отау”) сызылады. Алаң ортасында диаметрі 6 м-лік шеңбердің дәл ортасына Көкпар қойылады. Жарыс басталар сәтте командалар орталық шеңбердің сыртында тұрады. Жарыс алаңындағы төрешінің хабары бойынша басталады. Көкпар тарту қатысушылардың санына байланысты 8 – 15 мин аралығында өтеді. Көкпаршылардың мақсаты – орталық шеңберде жатқан Көкпарды өз командасының “отауына” жеткізу. Көкпар “отауға” жеткізілгеннен кейін, ойын алаң ортасынан қайта басталады. Белгіленген уақыт ішінде қай команда Көкпарды өз “отауына” көп жеткізсе, сол жеңіске жетеді.[