Көп нүктенің орнына Қазақ хандығындағы әлеуметтік топтардың бірін орналастырыңыз . Тірек сөздер : Сұлтан , би , батыр , жырау , қожалар , қарасүйектер ТЖБ ҚАЗАҚСТАН ТАРИХЫ
1) Орын жағынан әбден қалыптаскан, құрамы өзгертуге келмейтін, бәрі тұтасып бір мағынаны білдіретін, бір ғана сөйлем мүшесі ретінде қолданылатын тіркесті – тұрақты тіркес дейміз.Тұрақты тіркестер ғылым тілінде фразеологизм деп те аталады.Ерекшеліктері: 1.Тұрақты тіркестің мағынасы оның құрамындағы сөздердің мағыналарынан тумайды, басқа бір мағынаны білдіреді.Мысалы: "қабырғаңмен кеңес" — "ойлан", "бесіктен белі шықпай" — "ерте" мағыналарын білдіреді.
2.Құрамындағы сөзді басқа сөзбен алмастыруға келмейді."Қой аузынан шөп алмас" дегеннің орнына - "түйе аузынан шөп алмас","ит жанды" дегеннің орнына "мысық жанды" деп өзгертіп айтуға болмайды.
3.Неше сөзден құралса да, тұрақты тіркес бір ғана ұғымды білдіреді. Сөйлем ішінде бір ғана мүшенің қызметін атқарады. Мысалы: Көзі ашық, көкірегі ояу азаматтар елге қызмет етеді. Осы сөйлемдегі "көзі ашық, көкірегі ояу" тұрақты тіркестің сұрағы қандай?" Саналы " деген бір мағынаны білдіреді, анықтауыштық қызмет атқарады.
2) "Ата көрген – оқ жонар,ана – көрген тон пішер" демекші,қазақ отбасында ұл бала әкеге қарап,қыз бала анаға қарап есейеді.Екеуі ата-анадан бірдей тәрбие алғанымен,олардың істейтін істерінде айырмашылық болады.Ата-бабамыз ұлды өздерiндей еңбексүйгiш,малсақ, жауынгер,әншi,күйшi,аңшы,құсбегi — бесаспап азамат етiп тәрбиелеудi мақсат еткен.Жiгiттiң бойына өнер мен еңбектi,iзгi адамгершiлiк қасиеттердi қатар сiңiрген.Әсiресе,әкелерi мен аталары ұлдарға мал жаюдан бастап шаруаның алуан тәсiлдерiн үйретуге тырысқан.Қыздардың инабатты да ақылды, көргенді болып өсуі анасынан алған тәлім-тәрбиесіне тікелей байланысты.Анасы қызын аналық махаббатқа бөлеп,сырласып,үй шаруасына икемдеп,рет-ретімен санасына сіңіріп,ертең бір шаңырақтың келіні болатынын есіне салып отырады.Аналары өз қыздарына тоқыма тоқып, құрақ құрап,кесте тігу,үй ұстауды,тамақ пісіруді,кір жууды,қонақ күтуді жетік үйретеді.
3) Тұрақты тіркес көркемдеуіш сөздерге жатады.Тұрақты тіркеспен сөйлемге мән мен сән беріп,оны жандандыра аласың.Мұндай тіркес сөйлемде көркем, бейнелі бір ұғымды білдіреді:қой аузынан шөп алмас — жуас, ит жанды — көнбіс, таяқ тастам — жақын, мұзға отырғызып кету — алдау, жұмған аузын ашпау — үндемеу, көзді ашып-жұмғанша — лезде деген мағыналарды білдіріп, бір сөздің орнына қолданылады.
Диалог - Сен қандай сандарды қасиетті деп санайсың? - Мен үшін жеті саны - ең қасиетті сан. - Неліктен? Бұл сан туралы не білесің? - Жеті қазына, жеті ата, аптаның жеті күні де осы санмен байланысты. Сен үшін қандай сандар қасиетті? - Мен үш санын қасиетті сан деп есептеймін. - Бұл санның қандай қаситеі бар? - Үш жұрт, үш арыс, үш бәйтерек деген ұғымдар бар. - Демек қазақтың киелі сандарының астарында үлкен мән жатыр. - Ия, басқа да киелі сандар туралы оқып-білгеніміз дұрыс.
1) Орын жағынан әбден қалыптаскан, құрамы өзгертуге келмейтін, бәрі тұтасып бір мағынаны білдіретін, бір ғана сөйлем мүшесі ретінде қолданылатын тіркесті – тұрақты тіркес дейміз.Тұрақты тіркестер ғылым тілінде фразеологизм деп те аталады.Ерекшеліктері: 1.Тұрақты тіркестің мағынасы оның құрамындағы сөздердің мағыналарынан тумайды, басқа бір мағынаны білдіреді.Мысалы: "қабырғаңмен кеңес" — "ойлан", "бесіктен белі шықпай" — "ерте" мағыналарын білдіреді.
2.Құрамындағы сөзді басқа сөзбен алмастыруға келмейді."Қой аузынан шөп алмас" дегеннің орнына - "түйе аузынан шөп алмас","ит жанды" дегеннің орнына "мысық жанды" деп өзгертіп айтуға болмайды.
3.Неше сөзден құралса да, тұрақты тіркес бір ғана ұғымды білдіреді. Сөйлем ішінде бір ғана мүшенің қызметін атқарады. Мысалы: Көзі ашық, көкірегі ояу азаматтар елге қызмет етеді. Осы сөйлемдегі "көзі ашық, көкірегі ояу" тұрақты тіркестің сұрағы қандай?" Саналы " деген бір мағынаны білдіреді, анықтауыштық қызмет атқарады.
2) "Ата көрген – оқ жонар,ана – көрген тон пішер" демекші,қазақ отбасында ұл бала әкеге қарап,қыз бала анаға қарап есейеді.Екеуі ата-анадан бірдей тәрбие алғанымен,олардың істейтін істерінде айырмашылық болады.Ата-бабамыз ұлды өздерiндей еңбексүйгiш,малсақ, жауынгер,әншi,күйшi,аңшы,құсбегi — бесаспап азамат етiп тәрбиелеудi мақсат еткен.Жiгiттiң бойына өнер мен еңбектi,iзгi адамгершiлiк қасиеттердi қатар сiңiрген.Әсiресе,әкелерi мен аталары ұлдарға мал жаюдан бастап шаруаның алуан тәсiлдерiн үйретуге тырысқан.Қыздардың инабатты да ақылды, көргенді болып өсуі анасынан алған тәлім-тәрбиесіне тікелей байланысты.Анасы қызын аналық махаббатқа бөлеп,сырласып,үй шаруасына икемдеп,рет-ретімен санасына сіңіріп,ертең бір шаңырақтың келіні болатынын есіне салып отырады.Аналары өз қыздарына тоқыма тоқып, құрақ құрап,кесте тігу,үй ұстауды,тамақ пісіруді,кір жууды,қонақ күтуді жетік үйретеді.
3) Тұрақты тіркес көркемдеуіш сөздерге жатады.Тұрақты тіркеспен сөйлемге мән мен сән беріп,оны жандандыра аласың.Мұндай тіркес сөйлемде көркем, бейнелі бір ұғымды білдіреді:қой аузынан шөп алмас — жуас, ит жанды — көнбіс, таяқ тастам — жақын, мұзға отырғызып кету — алдау, жұмған аузын ашпау — үндемеу, көзді ашып-жұмғанша — лезде деген мағыналарды білдіріп, бір сөздің орнына қолданылады.
- Сен қандай сандарды қасиетті деп санайсың?
- Мен үшін жеті саны - ең қасиетті сан.
- Неліктен? Бұл сан туралы не білесің?
- Жеті қазына, жеті ата, аптаның жеті күні де осы санмен байланысты.
Сен үшін қандай сандар қасиетті?
- Мен үш санын қасиетті сан деп есептеймін.
- Бұл санның қандай қаситеі бар?
- Үш жұрт, үш арыс, үш бәйтерек деген ұғымдар бар.
- Демек қазақтың киелі сандарының астарында үлкен мән жатыр.
- Ия, басқа да киелі сандар туралы оқып-білгеніміз дұрыс.