КАЗАХСКИЙ ЯЗЫК И ЛИТЕРАТУРА САПАРҒАЛИ БЕГАЛИН «ҚЫРДЫҢ ЖАС ТҮЛЕГІ»
Сапарғали Бегалин «Қырдың жас түлегі»
Мәтінде жауабы бар сұрақты көрсет.
Міне, бүгін Шоқан да жұртпен бірге Ертіс жағасына келді. Биікке шығып алып, арғы беттегі қара торғын далаға көз тастады.
Осы кезде оны алыстағы еліне деген сағыныш билеп кетті. Көз алдында жас туған төлдерге қуанысып, жүгірген балалар, қарбалас өмір елестеді. Осындай тәтті әсерде тұрған Шоқан арт жағына келіп қалған адамды да сезбеді. Ол әлдекімнің ауыр қолы тигенде ғана жалт бұрылды. Шоқан корпустың дәрігерін бірден таныды.
– Ғафу етіңіз, Василий Матвеевич, мен сіздің қалай келіп қалғаныңызды аңғармай қалдым, – деп әдеппен жауап берді.
– Оқасы жоқ. Иә, Шоқан, өзеннің арғы бетіне қарай қалыпсың, не көріп тұрсың?
– Туған елімді көріп тұрмын, – деді Шоқан Ертістің арғы бетіне қарап тұрып, – мына өзеннің арғы бетінде біздің ауыл бар ғой. Шіркін, барар ма еді, дала қазір қандай тамаша екен!
– Иә, иә. Сен қырдың жас түлегісің. Қыран қырды аңсамай тұра алмайды ғой! – деді дәрігер.
(131 сөз)
Сапарғали Бегалин «Қырдың жас түлегі» әңгімесінен үзінді.
Шоқан туған ауылына неге бара алмай жүр?
Шоқанның қасына кім келді?
Неге Шоқан дәрігерді танымай қалды?
Отанға, сол Отанның жүрегі — Москваға, қатерлі, қатал жау суық қолын созған кезде, сіздің атыңыз қараңғы түнде тұнық аспанға атылған жай оғындай жарқ ете қалды. Майдандағы әскерлерге нұрын шашты.
Ол — мың басы. Мың қолды бастаған отыз бір жастағы Момышұлы — Намысұлы боп шыға келді. Отанның әрбір адым жері үшін табан тіреп, қайсарланып, өжеттеніп тұрып алды. Қоршаудың өзін ерлікпен, өжеттікпен қаймықпай бұзып өтті.
Сол шақта астананы қорғаған мыңдар мен миллиондар арасынан «Момышұлының батальоны» өзгеше аталды, ерекше көзге түсті.
Оны генерал И.В.Панфилов мақтады. Газеттер жазып жатты. Ер еліне еткен еңбегін ерекшелігім демей, еліріп мақтан етпей, сол бір табиғи қалыпта қала білді. Мұнда ерлікке тән азаматтық көрінді. Сөйтіп, Бауыржан бастаған батальон Москва түбіндегі шайқаста асқан ерлік көрсетті. (113 сөз)
Көне түркі жазуы алғашқы жазулардың бірі болған.
Объяснение:
Көне түркі жазуы
Басқа тілде оқу
Download PDF
Бақылау
Өңдеу
Көне түркі жазулары (басқаша Орхон-Енесей жазулары) — б.з. В ғ. — б.з. Хғғ аралығындағы түркі тайпаларының тасқа қашап жазған жазбалары.
Орхондағы Күлтегін ескерткіші - Орхон мұражайы, Хархорин, Моңғолия
Орхон-Енисей ескерткіштері алғаш Орхон өзеніні бойынан (Екінші түркі қағандығы кезі) табылды, кейін Енисей өзенінің жоғарғы ағысында (Қырғыз қағандығы). Кейде руник жазбасы дейді, алман руналарынынан жанасым тауып (кейбір нышандар кескіні дәл келіп тұр, дауысты мағынасы да жақын). Азиялық түркі руналары соғды жазуының негізінде ВЫЫЫ ғ. бұрын жасалған деп есептеледі. Оның әліпбиінде 40-қа жуық графема бар. Көне түркі руника жазуы ерекшелігі - онда негізгі велярлық және палаталдық дауыссыздарға арналған бірнеше жұп дербес әріптер бар. Көне түркі руника жазуы жұмбағын 1893 жылы В. Томсен шешкен. Орхон ескерткіштерінің тұңғыш тәржімаларын 1894 жылы В.В. Радлов жасаған.[1]
Жазу әдісі Өңдеу
Орхон-Енисей ескерткіштеріндеі Тәңір сөзінің жазылуы
«Алтын ғасыр» кезіндегі (ВЫЫЫ ғ. б.з.) әліппеге 38 таңба және сөзбөлу нышаны кіреді. Жазу бағыты дерелей, оңнан солға. Жіңішке мен жуан дыбыстылары жазуда айырылмайды, дыбыссыздардың бір бөлшегі артынан жіңішке не жуан дыбысты келгенін сыңар нышандармен белгіленген.
Сөз бөлу нышаны сөз арасына қойылады, сөйлем соңы белгіленбейді. Бас-кіші әріпке айырылмайды.[2]