33 минуты назад Мақал - мәтелдерМақал - мәтелдер - әр халықтың өз даму тарихында басынан кешкен алуан түрлі оқиғалары, өзі аңғарған табиғат құбылыстары, қоғам мүшелерінің өзара қарым-қатысы, мінез-құлқы, психологиясы жөніндегі жасаған қорытынды, тұжырымдарының түйіні, өмір тәжірибесінен жинақталған философиялық ойлардың ұтқыр да ұтымды, жатық та көркем көрінісі, фразеологиялық оралымдардың еңделіп, сырланып, әбден қалыпқа түскен тұрақты түрлері. Ол бір ғана емес ертеден бері қалыптасқан ой дәлдігімен, мазмұнының тереңдігімен ерекшеленетін ауыз әдебиетінің бір түрі.Ол айналадағы сыры мол дүние туралы білімнің сұрыпталған жиынтығы, халықтың өзінше шағын ауызша энциклопедиясы ғана емес, ұстаздық, тәлімгерлік роль де атқарады, адам бойындағы барлық жақсылықты асқақтатып, жамандықты жерлеп,бала тәрбиесінде ерекше орын алатын халық даналығы.Мұндағы ақыл-кеңестер қысқа да нұсқа, әрі тұжырымды болды.. Халық даналығы ата-анаға ұрпақ тәрбиесі жөнінде өзінен бұрынғылардың моральдық-психологиялық, медециналық-гигиеналық, өнер-сайыскерлік ой-пікірлерін де шоғырландырып, бүкіл халықтың тәлімдік тәжірибесін мирасқа қалдырып отырды. Көшпеліліердің сонау ерте дәуірінен-ақ бұларды көп біліп әрі оны ақылмен байыптай алатын адамды ерекше қастерлеуі тегін емес. Ондай адам ата-баба даналығының көзіндей саналатын. Мақал-мәтелдер белгілі бір шешіммен істің дұрыстығын анықтайтын логикалық қызметтің эталоны тәрізді адамның ой-әрекеттерінде маңызды роль атқарып отырады.
1. Мына жолдарда леп белгісі бұйрықты білдіріп тұр.
Тек Бапайдың кемпірі:
— Әй, Аян, қайдасың?! Анау сиырды байла! Қаз-үйректерді қама! Биені суғарып, шөп сал! — деген кезде, бізге жалтақтай қарап үйге кететін, едәуір уақыттан кейін қайтып оралатын.
( С. Мұратбеков “Жусан иісі”)
2. Бұл жолдарда леп бергісі сүйіспеншілікті білдіріп тұр.
Қазірде көлденең көзге себепсіз сияқты осы шаһарда жүріп қалсам да, мен Әйгерімді ыстық сағынышпен сағынамын! — деді.
( М. Әуезов “Абай жолы” 2 том)
3. Бұл жолдарда: ішінде сұраулы сөйлем жасайтын элементтері бар, ерекше сезіммен айтылатын лепті сөйлем.
— А? Сөйтіп пе? Е-е-е баласынан айналдым,.. Құлдығым... Көкесіне тартқан құлыным... Сенің жолыңа мен неге құрбаның боп шалынбаймын, садағаң боп неге кетпеймін!..
1. Мына жолдарда леп белгісі бұйрықты білдіріп тұр.
Тек Бапайдың кемпірі:
— Әй, Аян, қайдасың?! Анау сиырды байла! Қаз-үйректерді қама! Биені суғарып, шөп сал! — деген кезде, бізге жалтақтай қарап үйге кететін, едәуір уақыттан кейін қайтып оралатын.
( С. Мұратбеков “Жусан иісі”)
2. Бұл жолдарда леп бергісі сүйіспеншілікті білдіріп тұр.
Қазірде көлденең көзге себепсіз сияқты осы шаһарда жүріп қалсам да, мен Әйгерімді ыстық сағынышпен сағынамын! — деді.
( М. Әуезов “Абай жолы” 2 том)
3. Бұл жолдарда: ішінде сұраулы сөйлем жасайтын элементтері бар, ерекше сезіммен айтылатын лепті сөйлем.
— А? Сөйтіп пе? Е-е-е баласынан айналдым,.. Құлдығым... Көкесіне тартқан құлыным... Сенің жолыңа мен неге құрбаның боп шалынбаймын, садағаң боп неге кетпеймін!..
( С. Мұратбеков “ Жабайы алма” )