класс
Гендік модификацияланған өнімдер жайындағы отандық профессор, ғалымдардың пікірлері
– Бүгінде гендік модификацияланған өнімдер жайында екіұшты ойлар айтылып келеді, өздеріңіз де бұл мәселені талай көтеріп келесіздер...
Т. Шарманов (Қазақ тағамтану академиясының президенті). Мен бұл туралы көп айттым. Негізі, оның еш зияны жоқ. Көпшілік қате ойлайды немесе кейбіреулер әдейі қателестіреді. Модификацияланған өнім – ішінде пайдалы дәрумендері көбейтіліп, жақсартылған өнімдер. Ал ол қалай алынады? Әртүрлі организмдерді реттеп, ең жақсы дүниелерін жинақтайды, ол сыртқы зиянды әрекеттен сақтауға әсер етеді. Көпшілік «ГМӨ генетиканы өзгертеді екен» деп адастырады. Ол дәлелдеуге келмейтін жалған ұғым. Өйткені генді өзгерту үшін генді модификациялаған факторды үлкен инженерлік әсермен ғана кіргізеді. Әсер ететін түрлендіру факторы (модифицирующий фактор) сыртта қалады, ешбір ішке кірмейді.
Адамның ғана емес, өсімдіктердің, жан-жануарлардың жасушасы бірнеше қабат қорғалған, оған кіру мүмкін емес. Қанша тырыссаң да кіргізе алмайсың. Мысалы, Америкада соя бұршағының 70 пайызы генді модификацияланған. Мұндай тамақты Америкадан артық ешбір ел дайындамайды. Америкалықтар - өз денсаулығын күту, сақтау жағынан алдына жан салмайтын халықтың бірі. Олар ғылыми жолмен әрбір азаматтың денсаулығын сақтауға мұқият қарайды, арнайы ұйымдар жұмыс істейді. Онда ГМӨ өсімдіктер жыл сайын өсіп жатыр. Жиырма жылдан асты, әлі бірде-бір зиянын көрсеткен дерек жоқ. Зиянды әсері болып жатқан күнде ғылыми түрде жан-жақты тексеріліп, жойып жібереді.
– Гендік модификацияланған өнімдердің қаупі бар ма, әлде қауіптенуге себеп жоқ па?
E. Раманқұлов (Қазақстан Ұлттық биотехнология орталығының
жетекшісі). Халық ғылыми-техникалық прогрестің жаңа, бірегей жетістіктеріне сенімсіздікпен қарайды, әсіресе тұтынушылар көп болған жағдайда. Біз ғалым ретінде адамдардың алаңдаушылығына түсіністікпен қараймыз, өйткені Гмө тұтынудан белгілі бір салдар туындау мүмкіндігін жоққа шығармаймыз. Менің ойымша, халық арасында гмө туралы аңыз тым көп. Түрлі елдерде гмө тұтынудың 20 жылдық тәжірибесі
оның адам денсаулығына зиянды әсерінің бірде-бір дәлелін көрсеткен жоқ. Ал Батыстың халқы өз денсаулығы мен тамағының сапасына аса қамқорлықпен қарайды. Қазақстандағы ГМӨ проблемасына тоқталсақ,
елімізге импортталған тағам өнімдерінің басым бөлігінің құрамында ГМӨ барын атап көрсету керек. Мысалы, дәмдеуіш ретінде кеңінен пайдаланылатын кетчуптар мен майонездердің құрамында Еуропаға АҚШ-тан экспортталатын гендік модификацияланған соя бар. Яғни, біз өзіміз білмей, құрамында ГМӨ бар өнімдерді бұрыннан тұтынып келеміз.
5-тапсырма.
Ғылыми стильде ГМӨ туралы үш-бес сөйлеммен шағын тезис жазыңдар
Әр халықтың бала тәрбиесіндегі өзіндік ерекшеліктері арқылы мәдени құндылықтары қалыптасады. Ата-бабамыз ұл баланы ертеңгі абыройлы әке, қадірлі отағасы, елді қорғайтын ер, батыр, би, ақын, ұлттың намысты азаматы ретінде әділдікке, қайсарлыққа, кешірімді болуына, өнерге, білімге, салт-дәстүрімізді сақтауға тәрбиелеген. Ұл бала – қазақта шаңырақ иесі, ер-азамат – ата-ананың отын тұтатушы болып саналады. Қазақ отбасындағы тәрбиенің ерекшелігі жасы кішісінің үлкеніне «сен» деп сөйлемеуі, алдын кесіп өтпеуі, үлкен тұрып кішінің, әке тұрып ұлдың, шеше тұрып қыздың орынсыз сөйлемеуінде. Сөз жоқ үлкенді құрметтеу әдеті жауапкершілік, адамгершілік сезімдерін туғызған. Дұрыс бағытқа бағдарлау көп жағдайда абыройлы әкеге, үлгілі отағасына, қадірлі ағаларына байланысты.
Халқымыз ұл бала тәрбиесіне ерекше көңіл бөлген. «Әке көрген оқ жонар...» дей отырып, қазақ отбасында әкелер өзінің білетін бар өнерін ұлдарына үйретіп, оларды мерген, аңшы, яғни «сегіз қырлы, бір сырлы» жігіт етіп тәрбиелеген. Бала ес білгеннен бастап, оның құлағына «сен ертеңгі шаңырақ иесісің, болашақ әкесің, арқа сүйер жарсың, отбасының асыраушысысың, сондықтан да жаманнан жирен, жақсыдан үйрен» деген сөздерді құйып отырған. Халқымыз ер баланы 12-15 жасынан бастап, оның алдында өмірдің дайындаған талай қиын-қыстау шақтары мен қуанышты сәттері бар екендігін ескертетін болған. «Айтсаң, үйде туып, түзде өлетін жігіттерді айт» деп таңдандыратын, «Өнерлі жігіт өрге озар, өнерсіз жігіт жер соғар» деп шамдандыратын, «Ерді намыс өлтіреді, қоянды қамыс өлтіреді», «Ерлік білекте емес, жүректе» деп қайраттандыратын, «Ақыл жастан, асыл тастан» деп сеніміне шек келтірмейтін, «Атадан ұл туса игі еді, ата жолын қуса игі еді» деп армандайтын. Дүниеге ұл келсе, тұқымымыздың жалғасы, шаңырақ иесі туды деп ұлан-асыр, ат шаптырып той жасау күні бүгінге дейін сақталған. Қазақта бір кісі қайтыс болса, артында қалған ұлы бар ма еді деген сауалы болады. Бар деген жауап естісе, «орнында бар оңалар» деп бата береді. Отбасындағы ер баланың өз орны бар. Мысалы, тұңғыш ұл – кейінгі іні-қарындастарының қамқоршысы, ата-анасының көмекшісі, оған «Ағасы бардың – жағасы бар» деп арқа сүйеген. Кенже ұл – шаңырақ иесі. Басқа балалар енші алып, бөлек отау құрып жатса да кенже ұл әке-шешенің қолында қалады. «Ұлға отыз үйден тыйым, он сан үйден сын» демекші, ер жігітке айтылар сын көп, қойылар талап жоғары. Халықтың дәстүрлі тәрбиесінде осы баға – «жігіт сыны» деп аталады. Осы орайда ойға оларға берілетін тәрбиенің артықшылығы неде деген сұрақ оралады. Өйткені сәбидің бесік жырына құлағын қандырудан бастап, ауыз әдебиеті мен ата-баба тарихына сусындату тәрбие маңыздылығын сезіндіріп қана қоймайды, нәтиже де берері анық.
Объяснение:
Асты сызылған сөздердің синонимі:
1. Кие дарыған—қасиетті, құдыретті;
2. Сыры мен қыры мол— жұмбақ;
3. Таңданысын тудырып жатыр— таңғалдыруда.
4. Табиғатқа өте жақын— табиғатқа етене жақын.
5. Жұмбағы көп— сыры бітпеген, сыры көп;
6. Айна қатесіз бере алатын— бұлжытпай салатын;
7. Қастерлеп—аялап.
Домбыра—қазақ мақтанышы.
Домбыра қазақ халқының төл аспабы. Домбыраның үні халықтың байырдан келе жатқан халін сипаттайды. Оның күмбірлеген дауысы әр адамның жүрегін елжеретпей қоймайды.
Домбыра қазақ халқы үшін ең маңызды аспап, әрі қазақ дегенде ең алғаш еске түсетін халықтың символы. “Нағыз қазақ, қазақ емес, нағыз қазақ—домбыра” деп дана халық бекер айтпаса керек. Себебі домбыра, қазақ халқының бары мен нары, жүрегі, мақтанышы және көне тарихы.