Әбу насыр мұхаммад ибн мұхаммад тархан ибн узлағ әл-фараби ат-турки (870 - 950 ж. ш.) - әлемге әйгілі ойшыл, философ, социолог, , , астроном, ботаник, лингвист, логика, музыка зерттеушісі. абайдыңфараби еңбектерімен таныстығы жөнінде нақтылы мәліметтер жоқ. дегенмен сағдидық: « философияға, даналыққазор мән берген абай әл-фараби, ибн синалармен таныс болуымен бірге осы ғақпиялар кітаптарынан да мағлұматы бар еді» (абайдың республикалық әдеби-мемориалдық музейі. инв. №172, 17- - деп айтылған пікірі абайдың фараби еңбектерімен таныс болғандығын анықтай түседі. абай өз шығармаларында нәр татқан рухани бұлақтар төркінін жасырмайды, ол қайта: «ғылымды іздеп, дүниені көздеп, екі жаққа үңілді» - деп ескертуінде мәні терең сыр жатыр. фараби мен абай шығармаларындағы пікір сабақтастығын, ақын шығармашылығы нәр алған рухани көздерінің түп-төркінін қарастырғанда, алдымен екі ұлы ойшылға ортақ «жан қуаты» немесе абайдың өз сөзімен айтқанда «өзін танымақтық» жөніндегі көзқарасына айрықша назар аудару қажет.қазақстан республикасының 10 000 теңгесіндегі купюра (2003). әл-фараби осындай 1 теңге (1993), 1000 теңге (2000) және 5000 теңге (1998) сияқты қазақстандық ақша белгілерінде түсірілген. тарихында ғылыми ойдың үздіксіз барысында «өзін танымақтың» немесе «жан қуаты» туралы ойлардың қалыптасу жолдарын танып білу күрделі мәселеге айналып, бастан-аяқ қарама-қарсы көзқарастардың өріс алуына түрткі болды. ң өзін танымақтық жөніндегі ілімнің алғашқы қ көне дүние философтарынан басталса да, оны өз заманында ғылыми жүйеге түсіріп, қалыптастырған фараби еңбегі ерекше көзге түседі. жалпы «жан қуаты» немесе «өзін танымақтық» жайлы күрделі ой сарасына қазақ топырағында арғы заманда фараби, соңғы дәуірде абайға терең барлап барған. абай өлеңдері мен қарасөздеріндегі жан қуаты жайлы ой толғануында «жан құмары», «жанның жибили қуаты», «жан қуаты», «жанның азығы» т. б. осы іспеттес философиялық сарындағы ойларын таратқанда: «жан қуаты деген қуат-бек көп нәрсе, бәрін мұнда жазарға уақыт сиғызбайды» - деп, айрықша ескертуінің өзіндік себептері бар. бұл тұжырымынан ақынның «өзін танымақтығы» жөніндегі ілімнің тарихымен толық таныстығы анық байқалып, өз тарапынан ойларын кең түрде тыңдаушыларына молынан жеткізе алмаған өкініші де сезіледі. жан қуаты жөнінде фараби қолданған филос. терминдер абайдың өлеңдері мен жетінші, он жетінші, жиырма жетінші, отыз сегізінші, қырық үшінші қарасөздеріңде сол түпнұсқадағы қапыңа немесе қазақы ұғымға сай сөздермен беріледі. ақынның он төртінші, он жетінші қарасөзі мен «әуелде бір суық мұз ақыл », «көзінен басқа ойы жоқ», «малға достың мұңы жоқ малдан басқ», «алла деген сөз жеңі», «жүрек - теңіз, қызықтың бәрі асыл «өлеңдерінде арнайы сөз болып, талқыланатын ақыл, қайрат, жүрекжайлы филос. мағынадағы ойларының бастау алар көзі фараби еңбектеріңде жатыр.
