«Мәңгілік бала бейне» - күллі қазақ жұртының ауыр қайғысы мен мұңын жамылған шығарма. Ядролық сынақтардың зардабынан мүгедек болған Ләйлә қыздың өмірі сипатталады. Оның туған жері Қарауылдың ащы болмысы мен әлеуметтік жай-күйі бейнеленеді. Ләйлә атомның әсерінен емес, а ң ісінен өз өмірімен қоштасады. Қоғамның лас әрекетіне шыдамаған Ләйләмен бірге оның Қарауылы, рухы, ұлты өледі. Мұңға толы шығарма негізінде қазақ киносының қоржыны тағы бір фильммен толықты. 2002 жылы белгілі режиссер Сатыбалды Нарымбетов экранға «Қызжылаған» фильмін шығарады. Жарыққа шыққан бойда фильм кеңінен танылып, халықаралық байқаулар мен фестивальдердің жүлдегері атанып, үздіктердің қатарынан көрінді. Ләйләнің денесі кем болса да, оның жүрегі кең. Ләйлә - жаны тазы, көкірегі көркемдікке құштар жан. Театрдағы Ләйлә бейнесін Данагүл Темірсұлтанова сомдаса, кинодағы бейнесін Аянат Есмағамбетова сомдаған болатын.
Фильмнің ең өзекті бейнесі – ауыл көрінісі. «Дегелен» ауылы арқылы режиссер қазақ жерінің кеңдігін (бейнелі түрде), тұрғындары арқылы халықтың мейірбандылығын ашып айтқан. Бұл ауылда түрлі дін өкілдері жинақталған. Әр түрлі ұлттар да бас қосқан. Барлығы да тонның ішкі бауындай тату. Әсіресе, ауылдағы неміс отбасының тастанды үйіне кірмек болған мемлекет адамын Дегелен тұрғындары үйдің маңына да жолатпаған әрекетін көрсеткен, у-шуға толы кадр жанға сондай жылулық сыйлайды. «Кет! Бұл Геральдтің үйі, кетіңдер!», - деп айғайға басқан әйелдер мен соққыға алған ерлердің қылықтары көрерменге күлкі сыйлайды. Осыдан «бәріміз біріміз үшін» деген қанатты сөз ойға келеді. Ал осы мағыналы сөздің жалғасы «Біріміз – бәріміз үшін», бұл – Ләйлә. Фильмнің орысша атауы «Молитва Лейлы». Ләйлә қыздың «деніме шипа бере көріңізші» деп, жалбарынуы, терең түсінген жанға, жеке басына сұрап тұрған тілек-дұға емес екені түсінікті. Осыған байланысты кинотанушы Гүлнар Әбікеева былай баға береді: «Молитва Лейлы – молитва матери, молитва народа, молитва будущности казахской земли, изуродованной и измученной испытаниями и лишениями» [2, 211 б.]. Бұнымен толықтай келісуге болады. Ләйлә ауылында болып жатқан қайғы-қасіреттің қайдан шығып жатқанынан хабары болмаса да, айрандай ұйып отырған тұрғындардың бірлігін сақтап қалып, ертеңгі күнге жарқындық сыйлауды қалайды. (бұл фильмде ашық түрде көрсетілмесе де, талдау барысында сондай баға беруге болады) Сол себепті де, өмірден өткен ата-анасының бейітіне барып, ертеңгі күн үшін Алладан амандық тілейді. Ләйләнің бейнесі жеке кейіпкер ретінде толық ашылмағанымен, Жер-ана ретінде толықтай бейнесін ақтап шықты деуге болады. Бұны біз фильмнің соңғы кадрынан байқаймыз. Қолына сәби ұстаған ақ жаулықты ана. «В финале фильма режиссер представляет Лейлу с младенцем в образе Богоматери, оставляя надежду на то, что, может быть, ей и ее младенцу удастся выжить» [2, 211б.], - дейді Гүлнар Әбiкеева. Бұл жерде, Ләйлә мен оның бөбегін метафора ретінде қарастырғанымыз жөн болады. Ләйләнің о дүниелік атанған ата-анасы – өткен уақыт. Ләйлә – палигоннан жапа шегіп жатқан қоғамның бейнесі. Бала – болашаққа ашылған жарқын жол. Режиссер фильмнің эпиграфы ретінде: «Ни один народ не исчеснет из-за вражды людей, забывших, что по своему роду все они братья и сестры. Не дано людям убить то, что создано Свыше» - бекерге алынбаған сөйлем. Сонымен қатар, байқасаңыздар, фильмнің өн-бойы осы сөйлемнің айналасына жинақталған. Ең соңындағы болашаққа ашылған есік ананың тілеген дұғасы мен үміті. Ұлы үміттің ақталғанын режиссер дүниеге келген сәбимен көрсетеді. Осы сәбидің бейнесі туралы кинотанушы Баубек Нөгербек была деп жазады: «Ребенок, рожденный Лейлой – есть неземное, небесное чадо... Младенец, явивщийся на этот свет – это аллегорический образ новой жизни, нового начало» Сонымен, қорыта келгенде белгілі бір әңгіме немесе роман бойынша экрандалған шығармаларды бір арнаға жинақтап қарастыру өте күрделі мәселе. Себебі әдебиет пен кино өнерінің заңдылықтары әртүрлі. «Мәңгілік бала бейне» әңгімесі мен «Қызжылаған» фильмінің өзара айырмашылықтары өте көп екенін жоғарыда айтып өттік. Екі шығарманың тақырыбы бір болғанымен, заты екі бөлек. Жазушы, Роза Мұқанованың «Мәңгілік бала бейне» әңгімесінде жеке кейіпкердің бейнесі арқылы бүкіл қазақ халқының трагедиясы көрініс тапқан. Әр кейіпкердің бейнесін шебер аша білген. Ал, режиссер Сатыбалды Нарымбетовтың «Қызжылаған» фильмі Дегелен ауылының тіршілігін бақылай отырып, тұрғындарға белгісіз сұмдық апаттың шыққан тегін анықтауға тырысады. Өткен мен бүгінді алға қойып, болашаққа жол сілтейді. Бұны біз фильмнің бастапқы қадрынан көрсетілген ұзын да ұзақ тунелдің жалғыз, көрінер-көрінбес жарығына ұмтылған камера қозғалысынан түсінеміз.
Объяснение:
«Мәңгілік бала бейне» - күллі қазақ жұртының ауыр қайғысы мен мұңын жамылған шығарма. Ядролық сынақтардың зардабынан мүгедек болған Ләйлә қыздың өмірі сипатталады. Оның туған жері Қарауылдың ащы болмысы мен әлеуметтік жай-күйі бейнеленеді. Ләйлә атомның әсерінен емес, а ң ісінен өз өмірімен қоштасады. Қоғамның лас әрекетіне шыдамаған Ләйләмен бірге оның Қарауылы, рухы, ұлты өледі. Мұңға толы шығарма негізінде қазақ киносының қоржыны тағы бір фильммен толықты. 2002 жылы белгілі режиссер Сатыбалды Нарымбетов экранға «Қызжылаған» фильмін шығарады. Жарыққа шыққан бойда фильм кеңінен танылып, халықаралық байқаулар мен фестивальдердің жүлдегері атанып, үздіктердің қатарынан көрінді. Ләйләнің денесі кем болса да, оның жүрегі кең. Ләйлә - жаны тазы, көкірегі көркемдікке құштар жан. Театрдағы Ләйлә бейнесін Данагүл Темірсұлтанова сомдаса, кинодағы бейнесін Аянат Есмағамбетова сомдаған болатын.
Фильмнің ең өзекті бейнесі – ауыл көрінісі. «Дегелен» ауылы арқылы режиссер қазақ жерінің кеңдігін (бейнелі түрде), тұрғындары арқылы халықтың мейірбандылығын ашып айтқан. Бұл ауылда түрлі дін өкілдері жинақталған. Әр түрлі ұлттар да бас қосқан. Барлығы да тонның ішкі бауындай тату. Әсіресе, ауылдағы неміс отбасының тастанды үйіне кірмек болған мемлекет адамын Дегелен тұрғындары үйдің маңына да жолатпаған әрекетін көрсеткен, у-шуға толы кадр жанға сондай жылулық сыйлайды. «Кет! Бұл Геральдтің үйі, кетіңдер!», - деп айғайға басқан әйелдер мен соққыға алған ерлердің қылықтары көрерменге күлкі сыйлайды. Осыдан «бәріміз біріміз үшін» деген қанатты сөз ойға келеді. Ал осы мағыналы сөздің жалғасы «Біріміз – бәріміз үшін», бұл – Ләйлә. Фильмнің орысша атауы «Молитва Лейлы». Ләйлә қыздың «деніме шипа бере көріңізші» деп, жалбарынуы, терең түсінген жанға, жеке басына сұрап тұрған тілек-дұға емес екені түсінікті. Осыған байланысты кинотанушы Гүлнар Әбікеева былай баға береді: «Молитва Лейлы – молитва матери, молитва народа, молитва будущности казахской земли, изуродованной и измученной испытаниями и лишениями» [2, 211 б.]. Бұнымен толықтай келісуге болады. Ләйлә ауылында болып жатқан қайғы-қасіреттің қайдан шығып жатқанынан хабары болмаса да, айрандай ұйып отырған тұрғындардың бірлігін сақтап қалып, ертеңгі күнге жарқындық сыйлауды қалайды. (бұл фильмде ашық түрде көрсетілмесе де, талдау барысында сондай баға беруге болады) Сол себепті де, өмірден өткен ата-анасының бейітіне барып, ертеңгі күн үшін Алладан амандық тілейді. Ләйләнің бейнесі жеке кейіпкер ретінде толық ашылмағанымен, Жер-ана ретінде толықтай бейнесін ақтап шықты деуге болады. Бұны біз фильмнің соңғы кадрынан байқаймыз. Қолына сәби ұстаған ақ жаулықты ана. «В финале фильма режиссер представляет Лейлу с младенцем в образе Богоматери, оставляя надежду на то, что, может быть, ей и ее младенцу удастся выжить» [2, 211б.], - дейді Гүлнар Әбiкеева. Бұл жерде, Ләйлә мен оның бөбегін метафора ретінде қарастырғанымыз жөн болады. Ләйләнің о дүниелік атанған ата-анасы – өткен уақыт. Ләйлә – палигоннан жапа шегіп жатқан қоғамның бейнесі. Бала – болашаққа ашылған жарқын жол. Режиссер фильмнің эпиграфы ретінде: «Ни один народ не исчеснет из-за вражды людей, забывших, что по своему роду все они братья и сестры. Не дано людям убить то, что создано Свыше» - бекерге алынбаған сөйлем. Сонымен қатар, байқасаңыздар, фильмнің өн-бойы осы сөйлемнің айналасына жинақталған. Ең соңындағы болашаққа ашылған есік ананың тілеген дұғасы мен үміті. Ұлы үміттің ақталғанын режиссер дүниеге келген сәбимен көрсетеді. Осы сәбидің бейнесі туралы кинотанушы Баубек Нөгербек была деп жазады: «Ребенок, рожденный Лейлой – есть неземное, небесное чадо... Младенец, явивщийся на этот свет – это аллегорический образ новой жизни, нового начало» Сонымен, қорыта келгенде белгілі бір әңгіме немесе роман бойынша экрандалған шығармаларды бір арнаға жинақтап қарастыру өте күрделі мәселе. Себебі әдебиет пен кино өнерінің заңдылықтары әртүрлі. «Мәңгілік бала бейне» әңгімесі мен «Қызжылаған» фильмінің өзара айырмашылықтары өте көп екенін жоғарыда айтып өттік. Екі шығарманың тақырыбы бір болғанымен, заты екі бөлек. Жазушы, Роза Мұқанованың «Мәңгілік бала бейне» әңгімесінде жеке кейіпкердің бейнесі арқылы бүкіл қазақ халқының трагедиясы көрініс тапқан. Әр кейіпкердің бейнесін шебер аша білген. Ал, режиссер Сатыбалды Нарымбетовтың «Қызжылаған» фильмі Дегелен ауылының тіршілігін бақылай отырып, тұрғындарға белгісіз сұмдық апаттың шыққан тегін анықтауға тырысады. Өткен мен бүгінді алға қойып, болашаққа жол сілтейді. Бұны біз фильмнің бастапқы қадрынан көрсетілген ұзын да ұзақ тунелдің жалғыз, көрінер-көрінбес жарығына ұмтылған камера қозғалысынан түсінеміз.