4) Мақал - мәтелдерді ойлап табу дәстүрі нақты ережелерге бағынбайды, белгілі бір уақыт пен орынға байланысты емес. Филолог Нысанбек Тұрекұл мақал - мәтелдердің мақсатын түсіндіреді:
"Мақалдар (мақал – мәтелдер) - бұл аяқталған ойды білдіретін ашық және айқын мазмұнмен қысқаша поэтикалық сөздер. Олар қазақ халқының тұрмысы мен еңбек өмірінен пайда болды. Қазақ мақал-мәтелдері-бұл екі, үш және төртбұрыш.
Еңбек ерлікке жетеді,
Ерлік елге жеткізіледі.
Еңбек жеткізеді, ерлік,
Ерлік-ел бірлігіне дейін.
Бұл мақалдарда бейнелі мағыналар жоқ. Барлығы қарапайым және анық.
Мәтелдер (мақал-мәтелдер) тікелей қатысты емес маңызы бар. Оларда барлығы басқаша, бейнелі, әдемі. Мақал өзі мағынаны табу, оны табу, нақты тұжырым жасамайды.
Көбінесе мақалдарда параллель қайталаулар бар. Міне, кейбіреулердің мағынасы: "Ер мойнында қылқан тірімес" (жас арқанның мойынында). Бұл дегеніміз, қарыз қайтарылатын болады, ол іс жүзінде пайдалы.
"Ала қойды қырықққан көп жүн жинай алмас" (көп жүнді жинамайды). Бұл өрнек келесідей болуы мүмкін: кез келген істе жартысы болмауы керек".
Қаратпа,Қыстырма сөздер мен Сан есім арасындағы диалог.
Қаратпа сөз: – Қап,мына сөйлемді қалай дұрыс құрасақ екен?
Қыстырма сөз: – Соны айтам да,Қаратпа."Балам, мүмкін" десек бірдеңе жетіспейді.
Қаратпа сөз: – Бізге тұрлаулы немесе тұрлаусыз мүше керек,достым!
Қыстырма сөз: – Дұрыс айтасың!Кімді көмекке шақырсақ екен?
Сан есім: – Мынау не шу?Сәлем,Қыстырма,Қаратпа!
Қыстырма: – Сәлем,Сан есім!
Қаратпа: – Сәлем!Бір сөйлемді құрай алмай жатырық.Көмектесші бізге.
Сан есім: – Қандай сөйлем?
Қыстырма: – "Балам,сірә?" деген.
Сан есім: – Дұрыс, сендерге сөйлем мүшесі керек.Сендер сөйлем мүшесі бола алмайсыңдар,сұраққа жауап бермейсіңдер.Сөйлемге мені қойып көрейік."Балам,сірә,төртеу ме?" деп шығады.
Қаратпа: – Керемет, сөйлем құралды.Сен сөз табының бірі болып,анықтауыш мүше бола аласың.Сен белгілі бір сұраққа жауап бересің.
4) Мақал - мәтелдерді ойлап табу дәстүрі нақты ережелерге бағынбайды, белгілі бір уақыт пен орынға байланысты емес. Филолог Нысанбек Тұрекұл мақал - мәтелдердің мақсатын түсіндіреді:
"Мақалдар (мақал – мәтелдер) - бұл аяқталған ойды білдіретін ашық және айқын мазмұнмен қысқаша поэтикалық сөздер. Олар қазақ халқының тұрмысы мен еңбек өмірінен пайда болды. Қазақ мақал-мәтелдері-бұл екі, үш және төртбұрыш.
Еңбек ерлікке жетеді,
Ерлік елге жеткізіледі.
Еңбек жеткізеді, ерлік,
Ерлік-ел бірлігіне дейін.
Бұл мақалдарда бейнелі мағыналар жоқ. Барлығы қарапайым және анық.
Мәтелдер (мақал-мәтелдер) тікелей қатысты емес маңызы бар. Оларда барлығы басқаша, бейнелі, әдемі. Мақал өзі мағынаны табу, оны табу, нақты тұжырым жасамайды.
Көбінесе мақалдарда параллель қайталаулар бар. Міне, кейбіреулердің мағынасы: "Ер мойнында қылқан тірімес" (жас арқанның мойынында). Бұл дегеніміз, қарыз қайтарылатын болады, ол іс жүзінде пайдалы.
"Ала қойды қырықққан көп жүн жинай алмас" (көп жүнді жинамайды). Бұл өрнек келесідей болуы мүмкін: кез келген істе жартысы болмауы керек".
Қаратпа,Қыстырма сөздер мен Сан есім арасындағы диалог.
Қаратпа сөз: – Қап,мына сөйлемді қалай дұрыс құрасақ екен?
Қыстырма сөз: – Соны айтам да,Қаратпа."Балам, мүмкін" десек бірдеңе жетіспейді.
Қаратпа сөз: – Бізге тұрлаулы немесе тұрлаусыз мүше керек,достым!
Қыстырма сөз: – Дұрыс айтасың!Кімді көмекке шақырсақ екен?
Сан есім: – Мынау не шу?Сәлем,Қыстырма,Қаратпа!
Қыстырма: – Сәлем,Сан есім!
Қаратпа: – Сәлем!Бір сөйлемді құрай алмай жатырық.Көмектесші бізге.
Сан есім: – Қандай сөйлем?
Қыстырма: – "Балам,сірә?" деген.
Сан есім: – Дұрыс, сендерге сөйлем мүшесі керек.Сендер сөйлем мүшесі бола алмайсыңдар,сұраққа жауап бермейсіңдер.Сөйлемге мені қойып көрейік."Балам,сірә,төртеу ме?" деп шығады.
Қаратпа: – Керемет, сөйлем құралды.Сен сөз табының бірі болып,анықтауыш мүше бола аласың.Сен белгілі бір сұраққа жауап бересің.
Қыстырма: – Ия,Сан есім,көмегіңе рахмет.Сау бол!
Сан есім: – Сау болыңдар!