Мәтін үзіндісін мұқият тыңдаңыз.
келесі жылдан қазақстанда көне руна жазуы күні мемлекеттік деңгейде атап
өтіледі. бұл жөнінде бүгін астанада өткен түркі мен мәдени күндерінің
аясында кимск мемлекетінің 1 100 жылдығына арналған «еуразия қыпшақтары: тарих, тілі
және жазба ескерткіштері»» халықаралық ғылыми конференциясында түркітанушы ғалым
алдан смайыл мәлім етті: «көне жазулардың тарихын мектеп оқушылары білмейді. біз
соны осы күнге дейін тереңдетіп оқыта алмай отырмыз. сонда не істеуіміз керек?
(оқушы болсам жасау үшін кідіріс iсасалады, сұрақ қою арқылы жауап күтіледі)
мәтінде ары қарай не айтылуы мүмкін? қандай мәселе көтерілуі мүмкін?
мәтін жалғасын тыңдаңыз.
осының барлығын ойлай келе, өткен жылы үкіметке тағы да хат жолдадық.
nni бin anнайы өткізуіміз керек. ғылыми
Мәтінді оқып, жоспар құр. 2008 жыл 28 қаңтар. Күн – жұма. Бүгін біз Шелль қаласындағы зиратқа жерленген Мария Шоқайдың басына баруды жоспар- лаған едік. Мария Шоқайдың зираты кіре- берісте, қақпадан онша алыс емес жерде екен. Зиратқа кірген бойда көңілім толқып, жүрегім дүрсілдеп сала берді. Бұл, бәлкім, Мұстафа Шоқайдың адал жары, оның көр- ген ауырталықтарын қайыспай, зор адам- гершілікпен бірге бөліскен Марияға деген шексіз ризашылық пен құрмет белгісі бо- лар. Жанбыр жауған кезде-ақ: «Әй, бұл Мұстафа мен Марияның көз жасы немесе сағыныш тамшылары шығар»,- деп ойлағанмын. Машинеден түсіп, Мария Шоқайдың зират басына барған кезде құ- йып тұрған жанбыр кілт тоқтады. Кәдімгі ағып тұрған судың шүмегін кілт бұрай салғандай. Марқұмның қабіріне гүл шоқтарын қойдық. Мария Шоқай да қайраткер. Мұстафаның жанында жүріп, әрі ақылшысы, әрі қамқоршысы, әрі жары болса, қайраткер болмай, кім болады? Марияның Шоқайтанудағы орны ерекше. Шоқайдың жеке құжат- тарын, бүкіл мұрасын сақтап, тиісті орындарға табыстаған – осы Ма- рия екен. Мариянын Мұстафа Шоқайдың мұрасын сақтап қалғаны – өз алдына. Мұстафа Шоқай қайтыс болған соң, оның жаназасын шығартып, ислам діні, яғни шариғаттың бүкіл талаптарын жүзеге асыра отырып, жерле- гені не тұрады? Мұның өзі Марияның Мұстафаға деген сүйіспеншілігі ғана емес, оның дінін де құрметтегені. Мария Берлинде Мұстафаны жер- леп, Парижге оралған соң, 1942 жылдың 5 ақпанында мешітке барып, марқұм куйеуінің, қырқын беріп, рухына бағыштап құран оқытты. Өзі бақилық болғанша Мұстафаға үнемі құран бағыштап, рухын ардақ тұтты. Біз қабірдің шаңын сүртіп, төңірегін тазалап, мәшинеге беттедік. Көлікке отырысымен жаңбыр қайта құйды. Апыр-ай, а! Бұл не болғаны сонда? Әлде бұл біздің алыстан келіп, зиярат еткенімізді Табиғат ана да Каштап, қолдағанының айғағы ма? Кім біледі, бәлкім, солай шығар...
Қарақытайлар мемлекеті (1128-1213). Қарақытайлар. Олардың құрылуы Орталық Азияның қидан тайпаларымен тығыз байланысты. Қидандар (цидань, кита, хита) б.з. 4 ғ. жазба деректерде моңғол тілді тайпалар ретінде аталады. Олар Қытайдың солтүстік жағында Маньчжурия мен Уссури өлкесінің территориясын мекендеген. 924 ж. Алтайдан бастап, Тынық мұхитқа дейінгі жер Қидан мемлекетінің (Ляо империясы) қол астына өтеді.
1125 ж. Сунь Қытайы мен Чжурцжень мемлекетінің біріккен күші Ляо империясын құлатады. Қидандардың бір бөлігі чжурчжендерге бағынады, ал қалғандары Елюй-Даши басқаруымен батысқа қарай Шығыс Түркістан мен Жетісуға таман - жылжиды. Олар енисей қырғыздарының жерін басып өтіп, Еміл өзенінің бойына жетеді. Сол жерге аттас қала салады. Қидандардың батыс бөлігі Жетісудың бір бөлігіне қарап, жергілікті түркі тілдес халықпен араласып кетуі нәтижесінде, келімсектер қара қытай аталып кетеді.
1128 ж. Қарахандар әулетінен шыққан Баласағұнды иемденуші өздеріне қысым жасаушы қаңлылар мен қарлұқтарға қарсы шығады. Қарақытайлар көсемі Елу Дашы Баласағұнды басып алып, Жетісуда өз мемлекетін орнатады. Жетісу, оңтүстік Қазақстан, Мәуереннахр мен Шығыс Түркістан қарақытай мемлекетінің құрамына кіреді. Қарахандар әулетін қарақытайлар өз вассалына айналдырады.
Қазақстан және Орта Азия(1213 жылға дейін).PNG
Қарақытай мемлекетінің басшысы Гүрхан деп аталады. Оның ордасы - Шу озенінің алқабында болатын. Баласағұн орталық болып қала берді. Әскерде тәртіп қатал болған. Ел ішінде аула басынан салық жинай жүйесі енгізіледі - әр үйден бір динардан салық алып отырады. Гүрхан жақындарына жер-суды тарту етпейді, олар бәсекеші болып кетеді деп қауіптенді. Қарақытайлар Жетісудың оңтүстік бөлігін, Исфиджабтың солтүстік-шығыс аймағын, Құлжа өлкесін басқарады.
Бірінші гүрхан Елюй-Даши 1143 ж. қайтыс болды. 1169 ж. оның баласы - Елюй-Чжилугу - таққа отырады. Өзі христиан болғандықтан, мұсылман дініне қарсы шығады. Оның Жетісудағы мұсылман халқын бағындыру саясаты қарсылыққа толы болды. 1208 ж. бастап Жетісуға қоңыс аударған найман тайпалары да осы ішкі саясатты бұзбайды. Жетісу аймағы өзара қырқыстар, мұсылмандық қозғалыстар орталығына айналады. Жетісудағы осы жағдай 1218 ж. дейін, яғни Шыңғыс-ханның әскері келгенше созылды.
Санат: Қазақстан тарихы
Объяснение: