Мәтінді тыңда. Оқы. Тараздың бойтұмары
Тараз
Талас өзені бойында орналасқан
тарихи қала. Ол V ғасырға дейін салынған.
2000 мың жылдық тарихы бар Тараздың өзіндік
тарихы бар. Оның даму жолдарының құпиясы
мен сыры көп.
Әр қаланың өзінің ерекше бойтұмары
болады. Тараздың бойтұмары - Қарахан
мен Айша Бибі күмбездері. Аңыз бойынша,
Айша Бибі Түркістанда жас батыр Қараханмен
кездеседі. Бірін бірі ұнатқан екі жас үйленуге
келіседі.
Жаугершілік заман болғандықтан, елін,
жерін қорғап шайқаста жүрген Қарахан уәделі
мерзімде Айша Бибіге бара алмай қалады.
Арада біраз уақыт өтеді. Айша Бибі
Қараханның мекені — Тараз қаласына бару үшін
қасына күтушісін ертіп, жолға шығады. Бірнеше
күн жол жүріп, Таразға жетеді.
Қаланың төбесі көрінгеннен кейін өзеннің жағасына тоқтап, сол арада суға түсіп,
біраз демалмақ болады. Күтушісі ас әзірлеуге кіріседі. Салқын суға шомылып, денесі
сергіп шыққан Айша Бибі жұмсақ төсенішке келіп жатады. Ұзақ жолдан шаршаған
жас ару маужырап ұйқыға кетеді. Осы кезде оны даланың улы жыланы шағып
алады.
Денесін у жайлап, тынысы тарылған Айша Бибі дереу Қараханға хабар
бергізеді. Қарахан емші мен молданы алып жеткенде, ару қыз есінен танып жатыр
екен. Қарахан молдаға Айша екеуінің некесін қиғызады. Содан кейін ол қызды
қолына алып, жаны үзіліп бара жатқан Айшаның құлағына: «Айша, сен енді Бибі
болдың!» - деп үш рет айқайлапты.
Ханның өлі қызбен неке қиғаны басқа еш халықтың тарихынан кездеспейді.
Қайғырып, қан жұтқан Қарахан сүйген жарының денесін жерлеп, басына әсем
күмбез орнатады. Қанша уақыт өтсе де, сол күмбез екі ғашықтың махаббатының
өшпес белгісі болып Тараз қаласының іргесінде әлі тұр
Мұғалім: Сəлеметсіңбе
Оқушы: қалыңыз қалай
Мұғалім: Шүкір жақсы. Қандай шаруамен келген?.
Оқушы: Мен Қазақ тілі сабағынан қосымша сабақ алғым келеді?.
Мұғалым: оның дұрыс. Бырақ неге менын сабағымнан( оқушыны сынау үшін сұрады)
Оқушы: мен қазақ жерынде тұрып қазақ тылын былмегеным ұят болады. Əрбір оқушы қазақ тылын жоғарғы дарежеде былу керек деп ойлаймын сондықтан үйренгім келеды.
Мұғалім : сенын ойың маған ұнады. Мен саган қуана қуана қосымша сабақ беремін. Қай кезде бос болсаң сол кезде келе гой.
Жиренше шешен жөнінде өзге халықтардың шығармаларында да сөз болады. Түркі-моңғол, үнді-еуропа халықтарының біразының фольклорында да ол туралы әңгіме бар. Қазақ фольклорында бар Жиренше шешен жайындағы аңыз әңгімелердің кейбір нұсқалары негізгі кейіпкердің атымен, мысалы, қарақалпақ (Жиренше), қырғыз (Жээренче чээчен), түрікмен (Йикренче) фольклорына ауысқаны байқалады.
Жиренше шешен туралы ертегілер, әңгімелер қазақ фольклорында шамамен XV ғасырдан басталады. Онда шешендік сөздің үлгілерімен қатар, тұрмыс-салт ертегілер де бар.
Жиренше шешен атымен байланысты әңгімелердің ішінде ең көп тарағаны – оның көркіне ақылы сай, дана қыз Қарашашқа үйленгені. Жалпы зерттеулер Жиренше шешеннің атына қатысты аңыз әңгімелерді үш топқа бөледі. Біріншісі - Жиренше шешенді Жәнібек ханның ақылшысы әрі досы етіп көрсететін әңгімелер. Мұнда Қазақ хандығын құрысуға белсене қатысқан Жәнібек ханға деген ел ілтипатының әсері айқын аңғарылады. Екіншісі – Жиренше шешенді әлеуметтік теңсіздікке қарсы күресуші етіп көрсететін әңгімелер. Мұнда ол ханды әшкерелеуші, ханның зорлығына өзінің ақыл-парасатын қарсы қоюшы, тапқыр ақыл иесі ретінде бейнеленеді. Үшіншісі – Жиренше шешеннің көпшілік арасындағы күнделікті қақтығыстарда айтатын тапқыр әзіл-қалжың сөздері. Осы шығармалардың арасында Жиренше есімі ұмыт болмай, ғасырдан ғасыр асып, бүгінгі ұрпаққа жетіп отыр.