Мәтіннен алынған дәйексөздерге, үзінділерге сүйене отырып, көтерілетін мәселені талдап, негізгі ойды анықтаңыз. Өз көзқарасыңызды жан-жақты тұжырымдап, мысалдар арқылы дамытып, дәлелдеңіз
Ақынның хаты өлмейді,Жақсының аты өлмейді. Сөз тапқанға қолқа жоқ. Шешеннің тілі – семсердің жүзі.
Отыз тістен шыққан сөз,Отыз руға тарайды Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйіні бар. Сөзге сөз келгенде сөйлемесе, атасы өледі. Сөз жіп, созсаң кете береді. Аузы қисық болса да, байдың баласы сөйлесін. Сөз тапқанға қолқа жоқ. Адамның өзі жетпеген жерге сөзі жетеді Мал шөпке, адам сөзге тоқтайды. Ойнап сөйлесең де, ойлап сөйле. Жақсы сөз жан сүйіндірер,Жаман сөз жан күйіндірер. Сөздің көркі – мақал,Иектің көркі – сақал. Түйенің бурасы жақсы,Сөздің турасы жақсы. Қымбат дүние қолға түсе бермейді,Қымбат сөз ауызға түсе бермейді. Күн шалмас қараңғы көңілді сөз шалады,Күн жылытпас сұм жүректі сөз жылыта алады. Асыл сөзге өлім жоқ. Көп сөз ұтпайды,Дөп сөз ұтады. Сөйлей-сөйлей шешен болар,Көре-көре көсем болар. Жалғыз сөйлеген жігіт шешен. Байлауы жоқ шешеннен,Үндемеген есті артық.Бәйгі алмаған жүйріктен,Белі жуан бесті артық. Жылы-жылы сөйлесе жылан да інінен шығады. Арық айтып, семіз шық. Адам аласынан сөз аласы жаман,Оттың шаласына сөз таласы жаман. Сөйлегенше – сөзіңе өзің қожа,Сөйлеген соң - өзіңе сөзің қожа. Шебердің қолы ортақ,Шешеннің тілі ортақ. Жақсы байқап сөйлейді,Жаман шайқап сөйлейді. Ат айналып иесін табар,Сөз айналып жүйесін табар. Жақсы адам ел ырысы,Жақсы сөз жанның тынысы. Сөз сүйектен өтеді,Таяқ еттен өтеді. Ұлы сөзде ұят жоқ. Ауруда - шаншу жаман,Сөзде - қаңқу жаман. Ала сөйлеп, ұлыққа жаққанша,Адал сөйлеп, жұртқа жақ. Артында баласы қалса, көзі қалды де,Артында сөзі қалса, өзі қалды де. Қылышынан қан тамған батырды,Тілінен бал тамған ақын алады. Байлауы жоқ шешеннен, үндемеген есті артық. Ақынның тілі қылыштан өткір, қылдан нәзік. Көп сөз - есекке жүк. Ділмардың сөзі ұстаның бізінен өткір. Шешендік күші - шындық.
Сөзшеңді үндемеген жеңеді. Мылжың үндемесе басы ауырады. Аз сөйлесең де саз сөйле. Отқа барған әйелдің - отыз ауыз сөзі бар. Түймедейді түйедей етіп. Ине көзінен сынады,Шешен сөзінен сынады. Көп сөйлесең тақылдақ дер,Сөйлемесең ақымақ дер. Дәлдеп атып жауды өлтір,Дәлдеп айтып дауды өлтір. Тілге шешен - іске мешел. Жалғыздық құдайға жарасар,Көпсөзділік құранға жарасар. Көңілдегі құпияны -Көзің айтып қояды,Көп сөйлеген күпілдеп -
Сөзің айтып қояды. Орынды айтылған сөз -
Орнына қағылған шеге сияқты. Әзілде кек жоқ,Өсекте шек жоқ. Тілде тиек жоқ,Ауызда жиек жоқ. Қысыр сөзде қырсық көп. Өсекшінің тілі қышып тұрады. Ауызбен орақ орғанның белі ауырмайды. Аузымен астау шапқанҚолымен жаңқа жара алмас. Ауыз - дарбаза, сөз - самал,Құдай ұрғанға не амал. Тілменен тікен тартып болмайды. Ұялмас бетке талмас жақ береді.
«Ұлы Абайдың шығармашылық мұрасы-халқымыздың ғасырлар бойы маңызын жоймайтын рухани қазынасы.Маңызын жоймау былай тұрсын,заман өзгеріп,қоғамдық санада күрт сапырылыстарпайда болған сайын бұл қазына өзінің жаңа бір қырларымен жарқырай ашылып,қадірін арттыра түсетініне Абайдан кейінгі уақыт айқын көз жеткізді.
Ақынның дүниеге келгеніне бір жарым ғасыр,ал өзінің мәңгі өлмес шығармаларымен халқына сөздің ұлы мағынасында ұстаздық ете бастағанына ғасырдан астам уақыт өтті.Содан бері оның артына қалдырып кеткен мұрасы елі мен жұртының рухани өміріндегі қай бұрылыстар мен қай құбылыстар тұсында да айнымас темірқазық,адастырмас құбыланама болып қызмет етіп келеді.
Бұл күнде Абай сөзі әр қазақтың ағзасына ана сүтімен бірге дариды десе,артық айтылғандық емес.Ана сүті тән қорегі ретінде жас сәбидің буыны бекіп,бұғанасы қатаюына қызмет етсе,ақын сөзі оның санасына адамдық пен азаматтықтың ұрығын сеуіп қызмет етеді».
(Ж.Ысмағұлов.)
Өнер-білім жолындағы ізденісін Абай өз бетімен үйрену арқылы дамытады,орысша кітаптарды көп оқиды.
80-жылдардың орта кезінен бастап,Абай ақындық жолға біржола бет бұрды.Бұл кездегі оның өлеңдерінің қай-қайсысы болсын-толысқан ой-сананың жемісі.Бұған дейін арагідік жазған өлеңін өз замандасы Көкпай атынан таратып жүрген Абай 1886 жылдан бастап өз атына көшірген.Осы жылдардан бастап Абай өлеңді үзбей жазуға тырысқан.
Ақынның хаты өлмейді,Жақсының аты өлмейді. Сөз тапқанға қолқа жоқ. Шешеннің тілі – семсердің жүзі.
Отыз тістен шыққан сөз,Отыз руға тарайды Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйіні бар. Сөзге сөз келгенде сөйлемесе, атасы өледі. Сөз жіп, созсаң кете береді. Аузы қисық болса да, байдың баласы сөйлесін. Сөз тапқанға қолқа жоқ. Адамның өзі жетпеген жерге сөзі жетеді Мал шөпке, адам сөзге тоқтайды. Ойнап сөйлесең де, ойлап сөйле. Жақсы сөз жан сүйіндірер,Жаман сөз жан күйіндірер. Сөздің көркі – мақал,Иектің көркі – сақал. Түйенің бурасы жақсы,Сөздің турасы жақсы. Қымбат дүние қолға түсе бермейді,Қымбат сөз ауызға түсе бермейді. Күн шалмас қараңғы көңілді сөз шалады,Күн жылытпас сұм жүректі сөз жылыта алады. Асыл сөзге өлім жоқ. Көп сөз ұтпайды,Дөп сөз ұтады. Сөйлей-сөйлей шешен болар,Көре-көре көсем болар. Жалғыз сөйлеген жігіт шешен. Байлауы жоқ шешеннен,Үндемеген есті артық.Бәйгі алмаған жүйріктен,Белі жуан бесті артық. Жылы-жылы сөйлесе жылан да інінен шығады. Арық айтып, семіз шық. Адам аласынан сөз аласы жаман,Оттың шаласына сөз таласы жаман. Сөйлегенше – сөзіңе өзің қожа,Сөйлеген соң - өзіңе сөзің қожа. Шебердің қолы ортақ,Шешеннің тілі ортақ. Жақсы байқап сөйлейді,Жаман шайқап сөйлейді. Ат айналып иесін табар,Сөз айналып жүйесін табар. Жақсы адам ел ырысы,Жақсы сөз жанның тынысы. Сөз сүйектен өтеді,Таяқ еттен өтеді. Ұлы сөзде ұят жоқ. Ауруда - шаншу жаман,Сөзде - қаңқу жаман. Ала сөйлеп, ұлыққа жаққанша,Адал сөйлеп, жұртқа жақ. Артында баласы қалса, көзі қалды де,Артында сөзі қалса, өзі қалды де. Қылышынан қан тамған батырды,Тілінен бал тамған ақын алады. Байлауы жоқ шешеннен, үндемеген есті артық. Ақынның тілі қылыштан өткір, қылдан нәзік. Көп сөз - есекке жүк. Ділмардың сөзі ұстаның бізінен өткір. Шешендік күші - шындық.
Сөзшеңді үндемеген жеңеді. Мылжың үндемесе басы ауырады. Аз сөйлесең де саз сөйле. Отқа барған әйелдің - отыз ауыз сөзі бар. Түймедейді түйедей етіп. Ине көзінен сынады,Шешен сөзінен сынады. Көп сөйлесең тақылдақ дер,Сөйлемесең ақымақ дер. Дәлдеп атып жауды өлтір,Дәлдеп айтып дауды өлтір. Тілге шешен - іске мешел. Жалғыздық құдайға жарасар,Көпсөзділік құранға жарасар. Көңілдегі құпияны -Көзің айтып қояды,Көп сөйлеген күпілдеп -
Сөзің айтып қояды. Орынды айтылған сөз -
Орнына қағылған шеге сияқты. Әзілде кек жоқ,Өсекте шек жоқ. Тілде тиек жоқ,Ауызда жиек жоқ. Қысыр сөзде қырсық көп. Өсекшінің тілі қышып тұрады. Ауызбен орақ орғанның белі ауырмайды. Аузымен астау шапқанҚолымен жаңқа жара алмас. Ауыз - дарбаза, сөз - самал,Құдай ұрғанға не амал. Тілменен тікен тартып болмайды. Ұялмас бетке талмас жақ береді.
ЖОСПАР:
1. «Дүние де өзі,мал да өзі».
2. «Қалың елім,қазағым».
3. Татулық пен тұрақтылық.
4. «Өлең-сөздің патшасы».
5. Түйін.
«Ұлы Абайдың шығармашылық мұрасы-халқымыздың ғасырлар бойы маңызын жоймайтын рухани қазынасы.Маңызын жоймау былай тұрсын,заман өзгеріп,қоғамдық санада күрт сапырылыстарпайда болған сайын бұл қазына өзінің жаңа бір қырларымен жарқырай ашылып,қадірін арттыра түсетініне Абайдан кейінгі уақыт айқын көз жеткізді.
Ақынның дүниеге келгеніне бір жарым ғасыр,ал өзінің мәңгі өлмес шығармаларымен халқына сөздің ұлы мағынасында ұстаздық ете бастағанына ғасырдан астам уақыт өтті.Содан бері оның артына қалдырып кеткен мұрасы елі мен жұртының рухани өміріндегі қай бұрылыстар мен қай құбылыстар тұсында да айнымас темірқазық,адастырмас құбыланама болып қызмет етіп келеді.
Бұл күнде Абай сөзі әр қазақтың ағзасына ана сүтімен бірге дариды десе,артық айтылғандық емес.Ана сүті тән қорегі ретінде жас сәбидің буыны бекіп,бұғанасы қатаюына қызмет етсе,ақын сөзі оның санасына адамдық пен азаматтықтың ұрығын сеуіп қызмет етеді».
(Ж.Ысмағұлов.)
Өнер-білім жолындағы ізденісін Абай өз бетімен үйрену арқылы дамытады,орысша кітаптарды көп оқиды.
80-жылдардың орта кезінен бастап,Абай ақындық жолға біржола бет бұрды.Бұл кездегі оның өлеңдерінің қай-қайсысы болсын-толысқан ой-сананың жемісі.Бұған дейін арагідік жазған өлеңін өз замандасы Көкпай атынан таратып жүрген Абай 1886 жылдан бастап өз атына көшірген.Осы жылдардан бастап Абай өлеңді үзбей жазуға тырысқан.