Объяснение:Қазақстан аумағындағы орта ғасырдағы ең қуатты мемлекеттер саналған Алтын Орда және Шағатай Ордасының пайда болуы бір жағынан сауда-саттық пен қала мідениетінің өркендеуінеәсер етті. Алтын орда дәуірінде кошпенділер отырықшылық өмір сүріп, егін шаруашылығынын игілігін көрді.Алтын орданың екі арнаға болінгенімен, бір-бірімен өзара үйлесім тапты. Демография жағынан бол мәдинеті Евразияның көшпенділері мен отырықшы халықтары құрады сонын нәтижесінде Сығанақтың, Женттін, Саураннын, Отырардын міденеті қайта қалпына келтіріліп өркендеді. Қалаларда қыш өндірісі, кірпіш күйдіру, мыстау, қолалау,алтындау,зергерлік,әйнек өндіру,сүйек кесу, тас кесу, тоқыма мен кілем тоқу тәрізді кәсіптер дамыды. 15 ғ ортасында сауда саттық қайтадан жолға қойылып, орта Азияда тауар ақша қатынасының айтарлықтай дамығаны байқалады, оған Отырарда, Түркістанда және басқа Қазақстанның қалаларында кейіннен табылған тенгелер дәлел. Орталық Қазақстандағы Жошы хан(14ғ) мазары, Тараздағы Дәуіт-бек (14ғ) мазары, орталық Қазақстандағы Алаша хан мазары(14-15ғ), Түркістандағы Қожа Ахмед Яссауи мазары(14-15ғ), Сығанақтағы Көк Кесене, Отырардағы мешіт ғимараты, монша құрылыстары(14-15ғ) сол кезеңнің ғажайып сәулет ескерткіштері болып табылады. 13-15ғғ рухани өмір қайта жанғырғанымен, моңғол тілі Қазақстанда кең тарала алмады. Мөңке мен Батый хан тұсында бүкіл мемлекеттік және ресми құжаттар түркі тілінде жүргізілді. Алтын орда дәуіріндегі жазба әдебинт қыпшақ, оғыз және қарлұқ тілдерінде жүргізілді. 13-15ғғ. Қыпшақ тілінде діни-дидактикалық сипаттаы бірқатар кітаптар мен сқздіктер шықты. Бұл орайда мына әдебиеттерді ерекше атауға болады: «Кодекс куманикус»,»Оғызнама»,сондай-ақ авторлық туындылар, Яғни Хорезмидің «Мухаббат-намасы»,Кутбтың «мен Шырыны», Сайф сараның «Гүлістан би-түркі», Дүрбектің «Жүсіпп-Зылихасы», Рабгуздің «Киссас уль-ания» және т.б.13-15 ғғ. Жазба әдебиетпен бірге көшпенділердің дәстүрлі жанры-ауыз әдебиеті қатар дамыды. Әсіресе бұл кезенде жыршылық дәстүрге ерекше мән беріліп, Асан қайғы, Қазтуған,Доспанбет және Шалкиіз жыраулардың жырлары ел арасында кеңінен тарады. Мұндай көркемдік дәрежесі жоғары шығармашылық құбылыс Сыпыра жырау мен Кетбұғадан басталады. Халықтың айтуынша, Кетбұғы Шыңғысханға арналған сазында Жсшының өліміне байланысты жоқтау айтқан еді. Тоқтамыс ханның тұстасы болған Сыпыра жырау Алтын Орда беделі үшін белсене күресті. Жыраулардың есімі халықтың ауыз әдебиеті мен бірқата жырлары арқылы қазіргі ұрпаққа жейін жетіп отыр. Ауызша айтылып келген эпостық шығармалардың орны ерекше. Эпостық жырлар (Едіге, Қобыланды батыр, Ер Тарғын, Алпамыс батыр, Қамбар батыр, Ер Сайын )Алтын Орданың тарихн, хандардың қызметі мен батырлардың сыртқы жаулардың елді қорғаудың ерліктерін мадақтап, жырға қосты. 14ғ орта кезінде Қазақстан даласында ислам діні кеңінен тарады. Қазақств\анда исламды насихаттау үшін діни суфизм ағымы-яссауи мен накшбанди пайда болды. Қыпшақ тілінде дін уағыздарына байланысты зерттеу трактаттары жазылды. 1430ж Құранға, онвң сүрелеріне түсіндірме берілген «Китаб ад-Дагва» еңбегінде исламның әдет-ғұрыптары, шариаттың мінез-құлық ережелері, діни құқықтары тураы жан-жақы жазылды. Дегенмен көшпелі бұқара халықтың санасында дәстүрлі діни нанымдар сақталып қалды. Қорыта айтқанда, 13-15ғ кезеңі Қазақстан тұрғындары үшін материалдық жағынан да, рухани мәдениеті жағынан да гулдену дәуірі болды. Тұтастай алғанда, бұл кезеңде қазақтардың материалдық және рухани мәдениетінің негізі қаланды.
Биотехнология дегеніміз — биологиялық организмдердің қатысуымен жүретін процестерді, адамның мақсатына сай өзгерту арқылы өндірісте пайдалану. "Биотехнология" деген терминді алғаш рет 1919 жылы венгр ғалымы К.Эреки енгізді. Қазіргі биотехнологияның басты мақсаты — өсімдіктердің жаңа сорттарын, жануарлардың асыл тұкымын, микроорганизмдердің штаммаларын шығару. Оны адам өміріне қажетті заттар өндіру үшін биологиялық нысандар мен процестерге негізделген жаңа ғылымның және өндірістің сапасы деп қарауға болады. Ата-әжелеріміз ежелден микроорганизмдерді қымыз бен шұбат, айран ашытуға, құрт пен ірімшік жасауға, нан пісіруге, тері илеуге, т.б. қажетті заттарды дайындауға пайдаланған. Қазіргі биотехнологияның мынадай негізгі бағыттары бар: микробиологиялық өндіріс, жасушалық инженерия жөне гендік инженерия. Биотехнологияда биохимия, микробиология, молекулалық биология, генетика ғылымдарының жетістіктерінің нәтижесінде өте бағалы биологиялық белсенді заттар — гормондар, ферменттер, витаминдер, антибиотиктер, органикалық қышқылдар — сірке, лимон, сүт және кейбір дәрі-дәрмектер алынады. Қазір ең жоғары өнімді микроорганизмдер штаммаларының көмегімен 150-ден астам биологиялық заттардың түрлері синтезделді. Мысалы, адамда және кейбір жануарлар организмінде синтезделмейтін аминқышқылы лизинді тек микроорганизмдер арқылы алады. Егер жануарлар организмінде лизин жетіспейтін болса, оның денесінің өсуі тоқтайды. Сондықтан лизинді жануарлардың жемшебіне қосып береді. Биотехнологияның биологиялық әдістерін қоршаған ортаны ластанудан тазарту үшін қолданады. Ластанған суларды микроорганизмдердің көмегімен тазартады. Үлкен қалалардың, өндіріс орындардың шығарған зиянды қалдықтарын тазарту кейбір бактериялардың қатысуымен жүреді. Металл қалдықтарымен (уран, мыс, кобальт, т.б.) ластанған суларды тазарту үшін оларды өз жасушаларына жинайтын бактериялардың түрлерін пайдаланады. Сонымен биотехнология экологиялық мәселелерді шешуге қатысады. Үндістанда, Қытайда, Филиппинде үйлерді жылытуға және тамақ дайындауда биогаз — метан мен кеміркышқыл газдың қо пайдаланады. Ол үшін арнаулы контейнерлерге малдың қиын, қант өндірісінің, ауыл шаруашылығы заттарының калдыңтарын жинап, оларға бактерияның арнайы себіндісін қосады. Осы қоспадан биогаз алады.
ответ:
Объяснение:Қазақстан аумағындағы орта ғасырдағы ең қуатты мемлекеттер саналған Алтын Орда және Шағатай Ордасының пайда болуы бір жағынан сауда-саттық пен қала мідениетінің өркендеуінеәсер етті. Алтын орда дәуірінде кошпенділер отырықшылық өмір сүріп, егін шаруашылығынын игілігін көрді.Алтын орданың екі арнаға болінгенімен, бір-бірімен өзара үйлесім тапты. Демография жағынан бол мәдинеті Евразияның көшпенділері мен отырықшы халықтары құрады сонын нәтижесінде Сығанақтың, Женттін, Саураннын, Отырардын міденеті қайта қалпына келтіріліп өркендеді. Қалаларда қыш өндірісі, кірпіш күйдіру, мыстау, қолалау,алтындау,зергерлік,әйнек өндіру,сүйек кесу, тас кесу, тоқыма мен кілем тоқу тәрізді кәсіптер дамыды. 15 ғ ортасында сауда саттық қайтадан жолға қойылып, орта Азияда тауар ақша қатынасының айтарлықтай дамығаны байқалады, оған Отырарда, Түркістанда және басқа Қазақстанның қалаларында кейіннен табылған тенгелер дәлел. Орталық Қазақстандағы Жошы хан(14ғ) мазары, Тараздағы Дәуіт-бек (14ғ) мазары, орталық Қазақстандағы Алаша хан мазары(14-15ғ), Түркістандағы Қожа Ахмед Яссауи мазары(14-15ғ), Сығанақтағы Көк Кесене, Отырардағы мешіт ғимараты, монша құрылыстары(14-15ғ) сол кезеңнің ғажайып сәулет ескерткіштері болып табылады. 13-15ғғ рухани өмір қайта жанғырғанымен, моңғол тілі Қазақстанда кең тарала алмады. Мөңке мен Батый хан тұсында бүкіл мемлекеттік және ресми құжаттар түркі тілінде жүргізілді. Алтын орда дәуіріндегі жазба әдебинт қыпшақ, оғыз және қарлұқ тілдерінде жүргізілді. 13-15ғғ. Қыпшақ тілінде діни-дидактикалық сипаттаы бірқатар кітаптар мен сқздіктер шықты. Бұл орайда мына әдебиеттерді ерекше атауға болады: «Кодекс куманикус»,»Оғызнама»,сондай-ақ авторлық туындылар, Яғни Хорезмидің «Мухаббат-намасы»,Кутбтың «мен Шырыны», Сайф сараның «Гүлістан би-түркі», Дүрбектің «Жүсіпп-Зылихасы», Рабгуздің «Киссас уль-ания» және т.б.13-15 ғғ. Жазба әдебиетпен бірге көшпенділердің дәстүрлі жанры-ауыз әдебиеті қатар дамыды. Әсіресе бұл кезенде жыршылық дәстүрге ерекше мән беріліп, Асан қайғы, Қазтуған,Доспанбет және Шалкиіз жыраулардың жырлары ел арасында кеңінен тарады. Мұндай көркемдік дәрежесі жоғары шығармашылық құбылыс Сыпыра жырау мен Кетбұғадан басталады. Халықтың айтуынша, Кетбұғы Шыңғысханға арналған сазында Жсшының өліміне байланысты жоқтау айтқан еді. Тоқтамыс ханның тұстасы болған Сыпыра жырау Алтын Орда беделі үшін белсене күресті. Жыраулардың есімі халықтың ауыз әдебиеті мен бірқата жырлары арқылы қазіргі ұрпаққа жейін жетіп отыр. Ауызша айтылып келген эпостық шығармалардың орны ерекше. Эпостық жырлар (Едіге, Қобыланды батыр, Ер Тарғын, Алпамыс батыр, Қамбар батыр, Ер Сайын )Алтын Орданың тарихн, хандардың қызметі мен батырлардың сыртқы жаулардың елді қорғаудың ерліктерін мадақтап, жырға қосты. 14ғ орта кезінде Қазақстан даласында ислам діні кеңінен тарады. Қазақств\анда исламды насихаттау үшін діни суфизм ағымы-яссауи мен накшбанди пайда болды. Қыпшақ тілінде дін уағыздарына байланысты зерттеу трактаттары жазылды. 1430ж Құранға, онвң сүрелеріне түсіндірме берілген «Китаб ад-Дагва» еңбегінде исламның әдет-ғұрыптары, шариаттың мінез-құлық ережелері, діни құқықтары тураы жан-жақы жазылды. Дегенмен көшпелі бұқара халықтың санасында дәстүрлі діни нанымдар сақталып қалды. Қорыта айтқанда, 13-15ғ кезеңі Қазақстан тұрғындары үшін материалдық жағынан да, рухани мәдениеті жағынан да гулдену дәуірі болды. Тұтастай алғанда, бұл кезеңде қазақтардың материалдық және рухани мәдениетінің негізі қаланды.
Биотехнология дегеніміз — биологиялық организмдердің қатысуымен жүретін процестерді, адамның мақсатына сай өзгерту арқылы өндірісте пайдалану. "Биотехнология" деген терминді алғаш рет 1919 жылы венгр ғалымы К.Эреки енгізді. Қазіргі биотехнологияның басты мақсаты — өсімдіктердің жаңа сорттарын, жануарлардың асыл тұкымын, микроорганизмдердің штаммаларын шығару. Оны адам өміріне қажетті заттар өндіру үшін биологиялық нысандар мен процестерге негізделген жаңа ғылымның және өндірістің сапасы деп қарауға болады. Ата-әжелеріміз ежелден микроорганизмдерді қымыз бен шұбат, айран ашытуға, құрт пен ірімшік жасауға, нан пісіруге, тері илеуге, т.б. қажетті заттарды дайындауға пайдаланған. Қазіргі биотехнологияның мынадай негізгі бағыттары бар: микробиологиялық өндіріс, жасушалық инженерия жөне гендік инженерия. Биотехнологияда биохимия, микробиология, молекулалық биология, генетика ғылымдарының жетістіктерінің нәтижесінде өте бағалы биологиялық белсенді заттар — гормондар, ферменттер, витаминдер, антибиотиктер, органикалық қышқылдар — сірке, лимон, сүт және кейбір дәрі-дәрмектер алынады. Қазір ең жоғары өнімді микроорганизмдер штаммаларының көмегімен 150-ден астам биологиялық заттардың түрлері синтезделді. Мысалы, адамда және кейбір жануарлар организмінде синтезделмейтін аминқышқылы лизинді тек микроорганизмдер арқылы алады. Егер жануарлар организмінде лизин жетіспейтін болса, оның денесінің өсуі тоқтайды. Сондықтан лизинді жануарлардың жемшебіне қосып береді. Биотехнологияның биологиялық әдістерін қоршаған ортаны ластанудан тазарту үшін қолданады. Ластанған суларды микроорганизмдердің көмегімен тазартады. Үлкен қалалардың, өндіріс орындардың шығарған зиянды қалдықтарын тазарту кейбір бактериялардың қатысуымен жүреді. Металл қалдықтарымен (уран, мыс, кобальт, т.б.) ластанған суларды тазарту үшін оларды өз жасушаларына жинайтын бактериялардың түрлерін пайдаланады. Сонымен биотехнология экологиялық мәселелерді шешуге қатысады. Үндістанда, Қытайда, Филиппинде үйлерді жылытуға және тамақ дайындауда биогаз — метан мен кеміркышқыл газдың қо пайдаланады. Ол үшін арнаулы контейнерлерге малдың қиын, қант өндірісінің, ауыл шаруашылығы заттарының калдыңтарын жинап, оларға бактерияның арнайы себіндісін қосады. Осы қоспадан биогаз алады.