Мәтіннен термин сөздерді тап. Төтенше жағдай дегеніміз – табиғат немесе өндіріс апаттарының зардаптарын күнделікті қызметпен, қаражатпен жоюға мүмкіндік бермейтін, ол үшін әдейі материалдық, техникалық, ақша қаражатын және адам күшін талап ететін жағдай.
Қазақстан мемлекетінің орналасқан жері – орасан зор, кең байтақ. Ол жерлерде табиғат апатының неше түрі: жер сілкіну, қар тасқыны, қатты жел, су тасқыны сияқты құбылыстар жиі болып жатады.
Зілзала – бұл кенеттен пайда болатын, халықтың қалыпты тірлігін күрт бұзатын, материалдық құндылықтарды үлкен шығынға ұшырататын, сондай-ақ адамдар мен хайуанаттардың өлімі болатын табиғат құбылысы.
Әрбір зілзаланың өзіне тән физикалық қасиеті, пайда болу себебі, қозғаушы күші, сипаты мен даму сатысы, қоршаған ортаға өзіндік ықпал ету ерекшелігі бар.
Зілзала кез келген мемлекет үшін үлкен ауыртпашылық, келтірер залалы мол төтенше оқиға.
Қазақстан Республикасы аумағында мынадай зілзалалар болуы мүмкін: жер сілкінісі, сел, қар көшкіні, сырғыма, дауыл, су тасқыны, буырқасын, өрт.
Дүние жүзінде су тасқынына бүкіл зілзаланың 40 пайызы келеді екен, 20% – тропикалық циклондары, 15% – жер сілкінісінің, ал қалған 25% – зілзаланың басқа түрлері.
Каспий теңізі деңгейінің өзгеруіне, Арал теңізінің құруына, Балқаш көлінің таяздауына байланысты құбылыстар табиғи сипаттағы төтенше жағдайлар арасында ерекше орын алады.
Көрікті жер, көрікті адам.
Аң аулаған адам, аңшы адам.
Биік шың, мұзды шың.
Жазық дала, жазық жол.
Шың аспанмен таласады, тау аспанмен таласады.
Ең биік сарқырама, терең сарқырама.
Сөйлемдер:
1. Менің анам көрікті адам. Шарын шатқалы көрікті жер болып саналады.
2. Түсімде аң аулаған адамды көрдім. Атам аңшы адам болған.
3. Гималай тауының ең биік шыңы – Джомолунгма деп аталады. Мұзды шыңдар кейде тосыннан қозғалысқа енеді.
4. Ақтөбе қаласында мамырдың бесі күні «Жазық дала» марафоны басталады. Арбасына шөп тиеп алған аттылы адам жазық жолмен асықпай жүріп келеді.
5. Биік таулардың шыңы аспанмен таласады. Аспанмен таласқан тау адамды өзіне тәнті етеді.
6. Бұрханбұлақ –Қазақстандағы ең биік сарқырама болып табылады. Терең сарқырамадағы судың дауысы бірнеше километрге дейін естіліп тұрады.
Есім хан тақта отыз жыл (1598–1628 жж.) отырып, хандықты бір орталыққа бағындырылған күшті мемлекет етіп қалыптастырды. Оның қолбасшылық дарыны, батырлығы, ел тәуелсіздігі мен бірлігін сақтау жолында сыртқы, ішкі жаулармен ымырасыз күрес жүргізуі халық жадынан ұмытылмас көрініс тапқан. Оны жұрт «Еңсегей бойлы ер Есім» деп атаған. Ол ел басқаруда Қасым ханның «Қасқа жолын» жетілдіріп, жаңа заңнама жасады. Онысы тарихта «Есім ханның ескі жолы» деген атпен белгілі. Ол, сондай-ақ, Қазақ хандығының орталығын Сығанақ қаласынан Түркістанға ауыстырды. Сөйтіп, Түркістан шаһарын ғасырларға кеткен қазақ астанасына айналдырды.