Сусыз тіршілік жоқ, ол бүкіл тірі жан иесінің бойында бар. Тамақсыз бірнеше күн өмір сүруге болады, ал сусыз сонша уақыт өмір сүру мүмкін емес. Адамның, сондай-ақ көптеген жан-жануарлар денесінің 2/3-і, ал кейбір өсімдіктердің 4/5-і судан тұрады. Жер бетінің тек 1/3-ін құрлық, ал 2/3-ін су алып жатыр. Мұхиттар мен теңіздерді, өзен-көлдерді былай қойғанда, жер астында да, топырақта да су бар. Мұздықтар мен айсбергтер де қатып қалған су болып табылады. Су атмосферада да аз емес, онда ол бұлт, тұман, бу және жаңбыр мен қар түрінде болады. Біреулер қап-қатты мұз да, газдай жеп-жеңіл бу да су болғаны ма деп таң қалады . Бұл — судың негізгі қасиеті. Ол сұйық, қатты және газ тәрізді үш түрлі күйде кезігеді. Судың көптеген заттарды оңай ерітетін және бір маңызды қасиеті бар. Әрине, біз қанттың — шайда, ас тұзының сорпада қалай еритінін көріп жүрміз. Сонымен қатар су жердегі алуан түрлі тұздар мен басқа да көптеген қатты денелерді, газдарды еріте алады. Табиғатта қо жоқ, тап-таза су дегенді таппаймыз. Таза суды тек лабораториялардан ғана алуға болады. Ондай судың ешбір дәмі жоқ, онда тірі организмге қажетті тұздар да болмайды. Теңіз суының құрамында өте көп мөлшерде еріген тұздар бар, оның ішуге жарамайтыны сондықтан. Жер шарындағы судың жалпы мөлшері өзгермейді. Теңіздер мен мұхиттардың, өзендер мен көлдердің бетінен су буға айналып, одан бұлт түзіледі. Ол жаңбыр немесе қар, бұршақ болып жерге жауады, яғни қайтадан суға айналады. Алайда ішуге жарамды таза су Жер бетінде барған сайын азайып бара жатыр. Адамдар суды өнеркәсіп қажетіне көп пайдаланып, оны өндіріс қалдығымен ластауда. Ал біз су құнды байлығымыз екенін ұмытпауымыз керек.
Прозашы әрі балалар әдебиетінің белді өкілі Тынымбай Нұрмағамбеттің қаламынан талай шығармалар жарық көрді.“Он төрт жасар жігіт” әңгімесінде Саян арқылы Ұлы Отан соғысы жылдарындағы жігерлі де қайсарлы балалардың мінез ерекшелігіне ерекше көңіл бөледі.Саянның соғысқа барам деп сұрануы,әкесі майданға кеткен соң,ауру ана,іні-қарындасқа қамқор,бір отбасының арқа сүйері болған, ерте есейген ұрпақ өкілінің типтік бейнесі.Саянмен қатар Қияс атты баланың да әңгімеде алар орны зор.
Қиястың әкесі майданға кеткен.Анасы болса сыртқаттанып жатыр.Осыны ойлап бала уайымдайды.Алайда,бір күрсініп қояды да,анасына арқау болып,еңбекқорлығын көрсетеді.
Олар "алты гектар" жерге әр жыл сайыын тары егіп,колхозға жинап,нандарын табады.Кішкентай Қияс әкесінің жанында жоқтығына қарамастан,әкесінің үйреткен нәрселерін қолданған еді."Алдымен құлақ арықтың шығыс бетіндегі атыздарды суарамын,сонан соң суды батыс,ылди беттерге жыға салу оңай" деген сөздерінен-ақ Қиястың ақылды әрі іске шебер екендігін көреміз.
Қорытындылай келе,еңбекқорлылық - мақсатқа апарар "кілттердің" бірі."Еңбек қылмай ер оңбас" демекші,Қияс секілді балалар көбейе берсе деймін.
Сусыз тіршілік жоқ, ол бүкіл тірі жан иесінің бойында бар. Тамақсыз бірнеше күн өмір сүруге болады, ал сусыз сонша уақыт өмір сүру мүмкін емес.
Адамның, сондай-ақ көптеген жан-жануарлар денесінің 2/3-і, ал кейбір өсімдіктердің 4/5-і судан тұрады.
Жер бетінің тек 1/3-ін құрлық, ал 2/3-ін су алып жатыр. Мұхиттар мен теңіздерді, өзен-көлдерді былай қойғанда, жер астында да, топырақта да су бар. Мұздықтар мен айсбергтер де қатып қалған су болып табылады. Су атмосферада да аз емес, онда ол бұлт, тұман, бу және жаңбыр мен қар түрінде болады.
Біреулер қап-қатты мұз да, газдай жеп-жеңіл бу да су болғаны ма деп таң қалады . Бұл — судың негізгі қасиеті. Ол сұйық, қатты және газ тәрізді үш түрлі күйде кезігеді.
Судың көптеген заттарды оңай ерітетін және бір маңызды қасиеті бар. Әрине, біз қанттың — шайда, ас тұзының сорпада қалай еритінін көріп жүрміз. Сонымен қатар су жердегі алуан түрлі тұздар мен басқа да көптеген қатты денелерді, газдарды еріте алады.
Табиғатта қо жоқ, тап-таза су дегенді таппаймыз. Таза суды тек лабораториялардан ғана алуға болады. Ондай судың ешбір дәмі жоқ, онда тірі организмге қажетті тұздар да болмайды. Теңіз суының құрамында өте көп мөлшерде еріген тұздар бар, оның ішуге жарамайтыны сондықтан.
Жер шарындағы судың жалпы мөлшері өзгермейді. Теңіздер мен мұхиттардың, өзендер мен көлдердің бетінен су буға айналып, одан бұлт түзіледі. Ол жаңбыр немесе қар, бұршақ болып жерге жауады, яғни қайтадан суға айналады.
Алайда ішуге жарамды таза су Жер бетінде барған сайын азайып бара жатыр. Адамдар суды өнеркәсіп қажетіне көп пайдаланып, оны өндіріс қалдығымен ластауда. Ал біз су құнды байлығымыз екенін ұмытпауымыз керек.
Эссе
Еңбекқор Қияс.
Прозашы әрі балалар әдебиетінің белді өкілі Тынымбай Нұрмағамбеттің қаламынан талай шығармалар жарық көрді.“Он төрт жасар жігіт” әңгімесінде Саян арқылы Ұлы Отан соғысы жылдарындағы жігерлі де қайсарлы балалардың мінез ерекшелігіне ерекше көңіл бөледі.Саянның соғысқа барам деп сұрануы,әкесі майданға кеткен соң,ауру ана,іні-қарындасқа қамқор,бір отбасының арқа сүйері болған, ерте есейген ұрпақ өкілінің типтік бейнесі.Саянмен қатар Қияс атты баланың да әңгімеде алар орны зор.
Қиястың әкесі майданға кеткен.Анасы болса сыртқаттанып жатыр.Осыны ойлап бала уайымдайды.Алайда,бір күрсініп қояды да,анасына арқау болып,еңбекқорлығын көрсетеді.
Олар "алты гектар" жерге әр жыл сайыын тары егіп,колхозға жинап,нандарын табады.Кішкентай Қияс әкесінің жанында жоқтығына қарамастан,әкесінің үйреткен нәрселерін қолданған еді."Алдымен құлақ арықтың шығыс бетіндегі атыздарды суарамын,сонан соң суды батыс,ылди беттерге жыға салу оңай" деген сөздерінен-ақ Қиястың ақылды әрі іске шебер екендігін көреміз.
Қорытындылай келе,еңбекқорлылық - мақсатқа апарар "кілттердің" бірі."Еңбек қылмай ер оңбас" демекші,Қияс секілді балалар көбейе берсе деймін.