Абайдың "Жетінші сөзінде" ұшырасатын "жанның тамағы" деген күрделі философиялық ұғым бар. Оны Абай біздің санамыздан тыс өмір сүретін объективті дүниенің санада сәулеленуі нәтижесіңде пайда болатын ғылым, білімнің жинақталған қоры ретінде қарайды.
Осы себептен де Абай: "... құмарланып, жиған қазынамызды көбейтсек керек, бұл жанның тамағы еді",— деп қайыра түсінік беріп отыр...
Абай Құнанбаев қара сөз кітабының авторы
Абайдай ұстаз ақынның бұл "Жетінші сөзде" көздеген мақсаты адамның бойыңда туа пайда болатын жан құмары арқылы өз ұрпағының санасына тек қана жанның пайдалы тамақтарын сіңдіру еді. Міне, Абайдың ағартушылық көзқарасының тамыр алған бір саласының қайнар көзі осы жақта жатыр.
Абай бұл бағыттағы ойларын өзге сөзбен "Ғылым таппай мақтанба" т.б. өлеңдерінде айтқан. Мұнда ол "жанның тамағы туралы" ұғымды өз заманынын тұрғысынан келіп, "адам болу" үшін қажет көп керектермен ауыстырады. Ақын толық адамболу туралы өзінің жүйелі де қалыптасқан көзқарасының тезисін ұсынады. Онысы:
Адам болам десеңіз...
Бес нәрседен қашық бол...,—
Бес нәрсеге асық бол, - деген жолдарда жатыр.
Ақынның бүкіл шығармаларындағы негізгі бір тұтас тақырыпта өзекті идея болған. Абайдың пікірінше, ішкі рухани казынамыздың молығуы тікелей өзіміздің қолымыздағы іс. Осы реуішті пікір Абайдың "Он тоғызыншы сөзінде" де қайталанады.Абайдың дүние танымы бойынша сананың, ақылдың пайда болуы күнделікті өмір тәжірибесінің нәтижесінен ғана туындайтын табиғи құбылыс. Соңдықтан да Абай "Он тоғызыншы сөзінде":
"Адам ата-анадан туғаңда есті болмайды: есітіп, көріп, ұстап, татып ескерсе, дүниедегі жақсы, жаманды таниды-дағы, сондайдан білгені, көргені көп болған адам білімді болады. Естілердің айтқан сөздерін ескеріп жүрген кісі өзі де есті болады... Сол естілерден есітіп білген жақсы нәрселерді ескерсе, жаман дегеннен сақтанса, соңда іске жарайды, сонда адам десе болады", — деп жоғарыдағы өлең үзіндісендегі ойын осы сөзіңде одан ары кеңіте отырып дамытатынын көруге болады.
Дәрігердің кәсібі - сол бір ең ескі және абадан кәсіптерден. Арада терең қадімде адамдар қадірледі және бағала- ана, кім ауру шешу білді, қыңқыл-сыңқылдың шипасының ақы-пұлдарын біле. Орыс әдебиетте доктордың бейнесі көрікті мес- ана қарызға алады. Айрықша терең әсерді А. П. әңгімеле- Чеховтің жасайды. Туралы жас адамның А. П. адамдық паденьесінде Чехов оқырмандарға "Ионыч" әңгімеле- поведал. Қандай абзал ниеттермен, биік аусарлықтармен қарияның жас докторы губерниялық қалаға С. деген келді! Басында ол бұдан әрі на қысқа уақыт қалдыр- аурухана қорықты. Бірақ ақырын-ақырын, пасық тоғышардың сәрсенбісінің ықпалының астында, ол өзгерді. Ақшаларға деген әуестік, наживы зары барлық адами онда погубили. Ол көмектес- адамдарға бескорыстно туралы дәрігердің қарызының ұмытты. Оның өмірінің мақсатымен ақшалар стали. Сырттың Чеховтің әңгімеле-, "попрыгунья", біз өзге дәрігерді көреміз. Түтіннің докторының, ша пікір жолдас, ұлы ғалым, келешек ғылымның шам-шырағының. Алайда ол тек ғылым өзі ша себе, бірақ және нақты адамның өмірі маңызды бол-.
Абайдың "Жетінші сөзінде" ұшырасатын "жанның тамағы" деген күрделі философиялық ұғым бар. Оны Абай біздің санамыздан тыс өмір сүретін объективті дүниенің санада сәулеленуі нәтижесіңде пайда болатын ғылым, білімнің жинақталған қоры ретінде қарайды.
Осы себептен де Абай: "... құмарланып, жиған қазынамызды көбейтсек керек, бұл жанның тамағы еді",— деп қайыра түсінік беріп отыр...
Абай Құнанбаев қара сөз кітабының авторы
Абайдай ұстаз ақынның бұл "Жетінші сөзде" көздеген мақсаты адамның бойыңда туа пайда болатын жан құмары арқылы өз ұрпағының санасына тек қана жанның пайдалы тамақтарын сіңдіру еді. Міне, Абайдың ағартушылық көзқарасының тамыр алған бір саласының қайнар көзі осы жақта жатыр.
Абай бұл бағыттағы ойларын өзге сөзбен "Ғылым таппай мақтанба" т.б. өлеңдерінде айтқан. Мұнда ол "жанның тамағы туралы" ұғымды өз заманынын тұрғысынан келіп, "адам болу" үшін қажет көп керектермен ауыстырады. Ақын толық адамболу туралы өзінің жүйелі де қалыптасқан көзқарасының тезисін ұсынады. Онысы:
Адам болам десеңіз...
Бес нәрседен қашық бол...,—
Бес нәрсеге асық бол, - деген жолдарда жатыр.
Ақынның бүкіл шығармаларындағы негізгі бір тұтас тақырыпта өзекті идея болған. Абайдың пікірінше, ішкі рухани казынамыздың молығуы тікелей өзіміздің қолымыздағы іс. Осы реуішті пікір Абайдың "Он тоғызыншы сөзінде" де қайталанады.Абайдың дүние танымы бойынша сананың, ақылдың пайда болуы күнделікті өмір тәжірибесінің нәтижесінен ғана туындайтын табиғи құбылыс. Соңдықтан да Абай "Он тоғызыншы сөзінде":
"Адам ата-анадан туғаңда есті болмайды: есітіп, көріп, ұстап, татып ескерсе, дүниедегі жақсы, жаманды таниды-дағы, сондайдан білгені, көргені көп болған адам білімді болады. Естілердің айтқан сөздерін ескеріп жүрген кісі өзі де есті болады... Сол естілерден есітіп білген жақсы нәрселерді ескерсе, жаман дегеннен сақтанса, соңда іске жарайды, сонда адам десе болады", — деп жоғарыдағы өлең үзіндісендегі ойын осы сөзіңде одан ары кеңіте отырып дамытатынын көруге болады.
Дәрігердің кәсібі - сол бір ең ескі және абадан кәсіптерден. Арада терең қадімде адамдар қадірледі және бағала- ана, кім ауру шешу білді, қыңқыл-сыңқылдың шипасының ақы-пұлдарын біле. Орыс әдебиетте доктордың бейнесі көрікті мес- ана қарызға алады. Айрықша терең әсерді А. П. әңгімеле- Чеховтің жасайды. Туралы жас адамның А. П. адамдық паденьесінде Чехов оқырмандарға "Ионыч" әңгімеле- поведал. Қандай абзал ниеттермен, биік аусарлықтармен қарияның жас докторы губерниялық қалаға С. деген келді! Басында ол бұдан әрі на қысқа уақыт қалдыр- аурухана қорықты. Бірақ ақырын-ақырын, пасық тоғышардың сәрсенбісінің ықпалының астында, ол өзгерді. Ақшаларға деген әуестік, наживы зары барлық адами онда погубили. Ол көмектес- адамдарға бескорыстно туралы дәрігердің қарызының ұмытты. Оның өмірінің мақсатымен ақшалар стали. Сырттың Чеховтің әңгімеле-, "попрыгунья", біз өзге дәрігерді көреміз. Түтіннің докторының, ша пікір жолдас, ұлы ғалым, келешек ғылымның шам-шырағының. Алайда ол тек ғылым өзі ша себе, бірақ және нақты адамның өмірі маңызды бол-.