Соз тіркесі деп толық мағыналы екі я бірнеше сөздің бір-біріне тұлғалық әрі мағыналық жағынан бағына байланысуын атаймыз.
Мысалы: Қайрат балаларға Досанмен болған әңгіменің мән-жайын баяндады деген сөйлемдегі сөздер мына сияқты тіркестерден құралған:Қайрат баяндады;балаларға баяндады;Досанмен болған;болған әңгіменің;әңгіменің мән-жайын;мән-жайын баяндады.
Мұнда әрбір сөз өзін керек қылған, қажет етіп тұрған сөзбен ғана байланысқан. Сөздердің мағыналық байланысын сұрау қою арқылы табамыз.
Сөз тіркесіне талдау 1) Байланысып тұрған сөздерді тауып аламыз. 2) Бағыныңқы, басыңқы сыңарларының байланысу тәсілін табамыз. 3) Сөз табы, тұлғасы жағынан талдау арқылы байланыс түрін анықтаймыз. 4) Синтаксистік қатынасты көрсетеміз. Талдау үлгісі: Мен Әміредей әншіні бірінші рет кездестірдім. Мен кездестірдім. Жіктік жалғауының І жағы. Байланысу тәсілі – жалғау арқылы. 1) жіктеу есімдік, атау тұлғада, жекеше, 2) етістік, жедел өткен шақ, жіктік жалғауда. Байланысу түрі-қиысу. Бастауыш пен баяндауыш арасындағы қатынас. Әншіні кездестірдім. Табыс септігінің жалғауы. Байланысу тәсілі – жалғау арқылы. 1) Зат есім, табыс септікте, 2) етістік, өткен шақ, жіктік жалғауда. Байланысу түрі-меңгеру.
Көктем - бұл өсімдіктер, жануарлар - біздің кішігірім бауырлар ұзаққа созылған қысқы ұйқыны өшіретін ғажайып уақыт. Саңырауқұлақтар мен жыраларда күмбездер күркіреді. Көктем бізге күн сәулесімен және жылумен келеді. Көктем - бұл өзгеру кезеңі және жаңа өмірдің пайда болуы. Көктемде ағаштар өзгереді. Мысалы, ерік сүлгімен сырғалар салады, олардың көпшілігі саналмайды. Көктемнің бүлінуі құстарға да қатысты. Қашықтан шыққаннан кейін олар үйге қайтып келеді, керісінше көңілді әндер айтады, жұпты іздейді, ұяларының ұяларын іздейді, балапандарды бастайды. Көктемнің өрнектелген хабаршысы - вагтаил, раушан, сиқыр, сұлы. Көктемгі күндері көкжиек үстіндегі күн қыста қарағанда жоғары, ол өздерінің алтын сәулелерін егістіктерге, төбелер мен төбелерге қуанышпен тастайды. Қарлы жердегі көктемде қар бір-біріне ериді, бірақ көлеңкелі жағында қарлы қар бар. Жұқа мұз бұрыннан ериді. Көктемнің басталуымен асқабақ пайда болады. Көктемгі карнавал анасы мен баласын бастайды. Ана мен бала - миниатюраға арналған алтын күн. Бұл гүл өзі үшін ең күн сәулесін таңдайды. Нағыз көктемгі ғажайып - бұл гүл шоқтары. Сондай-ақ, ұмытып қалмайды, шегіргүл, лимфа. Көк көзді, көк ... «Келіңдер, көктем, қуанышпен, зор рахатпен, биік, терең тамырымен, мол нанмен келіңдер!» Салқын және суық болғандықтан уақытша тоқтап қалған табиғатқа жаңа өмірді енгізіңіз.
Мысалы: Қайрат балаларға Досанмен болған әңгіменің мән-жайын баяндады деген сөйлемдегі сөздер мына сияқты тіркестерден құралған:Қайрат баяндады;балаларға баяндады;Досанмен болған;болған әңгіменің;әңгіменің мән-жайын;мән-жайын баяндады.
Мұнда әрбір сөз өзін керек қылған, қажет етіп тұрған сөзбен ғана байланысқан. Сөздердің мағыналық байланысын сұрау қою арқылы табамыз.
Сөз тіркесіне талдау
1) Байланысып тұрған сөздерді тауып аламыз.
2) Бағыныңқы, басыңқы сыңарларының байланысу тәсілін табамыз.
3) Сөз табы, тұлғасы жағынан талдау арқылы байланыс түрін анықтаймыз.
4) Синтаксистік қатынасты көрсетеміз.
Талдау үлгісі:
Мен Әміредей әншіні бірінші рет кездестірдім.
Мен кездестірдім.
Жіктік жалғауының І жағы. Байланысу тәсілі – жалғау арқылы.
1) жіктеу есімдік, атау тұлғада, жекеше, 2) етістік, жедел өткен шақ, жіктік жалғауда. Байланысу түрі-қиысу.
Бастауыш пен баяндауыш арасындағы қатынас.
Әншіні кездестірдім.
Табыс септігінің жалғауы. Байланысу тәсілі – жалғау арқылы.
1) Зат есім, табыс септікте, 2) етістік, өткен шақ, жіктік жалғауда. Байланысу түрі-меңгеру.
Көктем - бұл өзгеру кезеңі және жаңа өмірдің пайда болуы. Көктемде ағаштар өзгереді. Мысалы, ерік сүлгімен сырғалар салады, олардың көпшілігі саналмайды.
Көктемнің бүлінуі құстарға да қатысты. Қашықтан шыққаннан кейін олар үйге қайтып келеді, керісінше көңілді әндер айтады, жұпты іздейді, ұяларының ұяларын іздейді, балапандарды бастайды. Көктемнің өрнектелген хабаршысы - вагтаил, раушан, сиқыр, сұлы.
Көктемгі күндері көкжиек үстіндегі күн қыста қарағанда жоғары, ол өздерінің алтын сәулелерін егістіктерге, төбелер мен төбелерге қуанышпен тастайды. Қарлы жердегі көктемде қар бір-біріне ериді, бірақ көлеңкелі жағында қарлы қар бар. Жұқа мұз бұрыннан ериді.
Көктемнің басталуымен асқабақ пайда болады. Көктемгі карнавал анасы мен баласын бастайды. Ана мен бала - миниатюраға арналған алтын күн. Бұл гүл өзі үшін ең күн сәулесін таңдайды. Нағыз көктемгі ғажайып - бұл гүл шоқтары. Сондай-ақ, ұмытып қалмайды, шегіргүл, лимфа. Көк көзді, көк ...
«Келіңдер, көктем, қуанышпен, зор рахатпен, биік, терең тамырымен, мол нанмен келіңдер!» Салқын және суық болғандықтан уақытша тоқтап қалған табиғатқа жаңа өмірді енгізіңіз.