Оқулық. 55-бет, 4-тапсырма. Мәтінді оқы. Ат қой. Кең байтақ қазақ даласы табиғи байлықтарға, алуан түрлі өсімдіктерге аса бай.
Соның бірі- даланың сәні, көктемнің белгісіндей болып шығатын қызғалдақ. Біздің
жерімізде қызғалдақ гүлінің 32 түрі кездеседі. Оның 12 түрі эндемикалық, яғни тек қана
қазақ жерінде ғана өсетін қызғалдақ болып саналады. Сондықтан Қазақстан
"Қызғалдақтың отаны" деп аталады.
"Қай ел қызғалдақтың отаны?" деген сұрақ бойынша талас та бар. Дүниежүзінде
қызғалдақтың тұқымын алып, өсіріп жатқан елдер көп. Бірақ Қазақстандағы
қызғалдақтар табиғи таза, к сімдік болып саналады. Сондықтан олар хош
иісті, айналасына ерекше жұпар шашып тұрады. Олардың биіктігі 30-35 см болады.
Қызғалдақтың түстері де алуан түрлі болып келеді: қызыл, сары, қызғылт, қызыл сары
және т.б. Қызғалдақтың ішінде көп кездесетіні-қызыл мен сары түстілері.
Біздің жерімізде өсетін қызғалдақтардың 18 түрі "Қызыл кітапқа" тіркелген.
Сондықтан қызғалдақтарды көздің қарашығындай сақтау керек.
1-тапсырма. Мәтін бойынша кластер құрыңыз.
Қазақ халқының қонақ күтуі мен қонақжайлығы туралы.
Баяғы заманнан бері осы күнге дейін жеткен дәстүріміздің бірі мен бірегейі – келген қонаққа дастарқан жаю. Бұл дәстүр тек қонақжай қазақ халқына ғана тән дүние десем, артық айтпаспын, себебі үйге қандай кісі келмесін «ең болмаса нан ауыз тиіп кету керек» деген ұғым санамызда бала кезімізден қалыптасқан. Қазағым қашан да бар асылын, бар тәттісін «қонақ жесін» деп сақтаған. Қазақ халқы үшін дастарқаннан үлкен, дәмнен үлкен нәрсе жоқ. Ақсақалдар да үнемі «Дастарқан тек қуанышты себептермен жайылсын! Дастарқан мол болсын! Осындай үлкен дастарқан басында жинала берейік!» деп бата беріп, тілектерін айтып жатады.
Дастарқан жайғанда міндетті түрде ең алдымен нан қойылады. «Ас атасы – нан» деген мақал осыдан шықса керек. Ұннан жасалынған тағамдар бағзыдан-ақ ақ дастарханымыздың сәні болып келген. Қазақ өзінің шаңырағындағы кез келген жиында дастархан үстінен нанды алыстатпайды.
Сыйлы қонақ келсе, бұрынғы кезде мал сойылып, ет асылса, қазіргі заманда мал сойылмаса да, қазанды отқа қойып, қонақтың кәдесін асып береді. Күн демей, түн демей қазан асуға келгенде қарап қалмайтын қазақ аналары мен келіндері ет тамақты нақышын келтіріп дайындайды. Бүгіндері қырық күн тойын, отыз күн ойын жасамасақ та, кез келген жиында осы ас бірінші мәзірде тұрады.
Жалпы алғанда, қазақтың дастарханы – киелі нәрсе. Бұл тек жайылған шүберек немесе оған қойған ас-ауқат қана емес, бұл – адамның пейілі, ішкі жан-дүниесі, мейірім-шапағаты. Ендеше дастарқанымыз тек қуанышқа жайылсын!