Оқылым 4-тапсырма. Мәтінді оқып, әр абзацтағы ойдың берілу тәсілдерін анықта
(ақпарат беру, талдау, қорыту, хабарлама жасау).
Адам денсаулығының жақсы болуына оның көңіл күйі мен төңі.
регінде болып жатқан жағымды өзгерістердің маңызы ерекше. Қуа-
ныш, сүйініш, таңдану, сүйіспеншілік сезімдері адамның денсау-
лығына жақсы әсер етеді. Оның дене құрылысының өсіп-жетілуін
жақсартады, жұмыс істеу қабілетін арттырады. Ал болмашы нәрсеге
күйіну, қайғы-қасіретке түсу немесе біреудің табысына қызғаныш біл-
діру, жек көру сезімдері адамның денсаулығын нашарлатады.
Әлемге әйгілі ғалым Әбу Әли ибн Сина ауруларды емдеп, сауықты-
руда дәрілер мен хирургиялық әдістерден бұрын жылы сөздің қажет-
тігін айтқан. Біздің ата-бабамыз сөздің әсер ету күшін біліп, көптеген
мақал-мәтелдер қалдырған: «Жақсы сөз жан семіртеді», «Жылы сөз
жанға қуат береді», «Жақсы сөз жанды айықтырады, аурудың жазы-
луына жәрдемін тигізеді» т.б.
Адамның рухани күйі мен ішкі сезімі – денсаулықтың кепілі. Көңіл
күйді жадыратып, жүрекке жылы тиетін жақсы сөздер деніңіздің сау
болуына әсер етеді. Себебі жан мен тән егіз. Халқымыздың «Жаны
саудың –тәні сау» деген мақалы өмірден алынған.
( «Денсаулық — халық байлығы» кітабынан)
50
Перевод.
Кочевых тюрков всегда интересовала тайна зведного неба. Великие кочевники, жившие на территории огромной степи издревле освоили секреты звездного неба. Казахи знали движение небесных тел, когда еще не было техники. Были люди, наблюдавшие за зведным небом. Человека, наблюдавшего за звездным миром называли «звездочетом». Казахские звездочеты наблюдали за движением небесных тел в древние века и средневековье. Такие звездочеты были и в древнем Египте, Индии, Греции. Они исследовали небесные явления и вели календарь. Они открыли такие созвездия как Большая Медведица, Плеяды, Полярная звезда, Весы.
Звездочеты предсказывали погоду, приход весны и лета. Эти сведения были оченб важны для кочевых тюрков. Кочевники использовали наблюдения за звездами в быту. Некоторыре звездочеты занимались астрологией.
Казахи – потомки великих тюрков. Казахи летом жили на джайляу, а зимой переезжали в зимовку. Неподелеку от реки Жангабыл в центральном Казахстане казахстанские археологи нашли могилу звездочета, жившего в 9 – 10 вв. На могиле были звездный камень и метеорит. Рядом с могилой была установлена гранитная статуя.
Желтоқсан алаңындағы жыр
Ұжданымды ұлтан етпек табанға,
Қарғыс айтып қан соқталы зауалға.
Айналып жүр қазақтың кең аспанын,
Ұлы ерліктің сыймас жыры қағазға.
Ей, намыстың найзағайдай ұлдары,
Қызыл тілін қылыш еткен қыздары!
Қанды тарих қалшиып тұр мәңгіге,
Жанарында - Желтоқсанның ызғары.
Не көрдің сен қара жұлдыз, қара аспан,
Қан жұттың ба сен де қайсар қазақтан.
Өрімдей қыз өлмес ерлік жыры боп,
Саған қарай рухы ұшып баратқан.
Жер бетінде жеңіс алған белестер -
Есіл бабам ерлік қылған егестер…
Желтоқсанда қайта шауып басына,
Буырқанған бабам қаны емес пе ол!
Оу, мені кім дейсің?!
Қарсы алдымда хас жауымның қаңқасы,
Қос қолымда Қобыландының балтасы.
Азығыма ақ анамның малтасы,
Азуымда найза таудың жаңқасы.
Қонысыма көз қызартқан қалмақтың,
Қанжығама басын берді қаншасы.
Тұлпарының тұяғымен сызылған,
Қазақтың бай даласының картасы.
Ей, ұлы Алаң, лаңды Алаң!
Өзен шайып, өте алмайтын қанды Алаң.
Қара жерден шөлі қанған сенсің-ау,
Қан мен жасқа әлі шөлі қанбаған.
Сұрап алып сұрқы кеткен айдан нұр,
Азаттыққа арпалысқан майдан бұл.
Құрмет саған, Желтоқсандық боздақтар,
Өшпейтін жыр бұл- алаңға ойған жыр!
Солмайтын гүл, бұл алаңға қойған гүл,
Солмайтын гүл ойсыздарды ойландыр.
Орысшалап қала қызы қарқылдап,
Бір-біріне қар лақтырып ойнап жүр…
Кім бар енді тағдырына үңілер,
Босамаған болат жүрек, сірі қол.
Жалғыз өзі жаттап жүр ме ішінен,
Тас түрменің жазып болып жырын ол?
Қатал уақыт заулап бара жатыр-ау,
Әділетті әлі іздеп жүр тірілер.
О, желтоқсан аждаһамен алысқан,
Соған жаны жігеріңді жанытсаң.
Қайраттардың рухын айт алдымен,
Жер бетінде қай қазаққа жолықсаң.
Жасыл шарда қазақ деген атыммен,
Қанаттасып ұшып барам ғасырмен.
Желтоқсанда жауап бергем жаһанға,
Бодандыққа бағынбайтын басыммен!