Околу 6-тапсырма. Мәтінді оқып, мазмұнындағы ақпараттардың
маңызын талда. Негізгі және қосымша ақпаратты тап.
Адамзат үшін тілдің маңызы ерекше. Бұл - тек қатынас
куралы ғана емес, әр адамның өмір сүруі үшін ауадай қажет
байлыгы.
Жақында Жапония ғалымдарының Токио қаласындағы
перзентханалардың бірінде ғылыми-зерттеу жұмыстары жүр-
гізілген. Сонда үш ұлттың жаңа туған нәрестелеріне бір тәжірибе
жасаған. Сәбилердің тындау қабілеттерін тексеру үшін жылаған
кезде басқа тілдерде сөйлеп, жұбату сөздерін айтқан. Сәби жы-
дауын тоқтатпаған. Ал олардың әрбірінің ана тілінде сөйлеген
кезде нәрестелер жылауын сап тыйып, үнсіз қалған. Халқымыз
бала тәрбиесі ананың құрсағында болған сәттен басталады деп бе-
кер айтпаған екен. Анасы өз тілін білмейтін балада да ана тіліне
деген мүқтаждық болады екен. Бірақ адам өсе, есейе келе оған
мән бермеуі мүмкін. Әйтсе де өмірдің соңғы белесі қарттыққа
аяқ басқан шақта туған тілде сөйлеуге қажеттілік қайта оянады.
Бұл - ғылыми дәлелі бар шындық.
Бөрі – қасқырдың қайтпас қайсар жас кезі. Ал көкжал – үйірдің басшысы. "Үйірлі көкжал" деп осыдан айтады. Үйірлі қасқырлар қарда бәрі тізіліп, бірінің табанын бірі басып, бір ізбен жүреді. Жалғыз қасқыр кетіп бара жатқан секілді көрінеді. Үйірде мықты тәртіп пен бақылау болғандықтан қандай да бір шашау шықпайды.
Сол киелі көк бөрілердің үйірінде тамақ ең алдымен бөлтіріктер мен кәрілеріне беріледі. "Бөрі кәрісін сыйлайды" деген осыдан айтылған. Тіптен жараланып қалған қасқырды да үйірдегілер тастамай, өлгенге дейін сүйемелдеп алып жүреді. "Қасқыр да қас қылмайды жолдасына" деген осыдан айтылған.
Әдетте, күшіктеген қаншырды ұялас деп те атайды. Кейде үйірге қуғын түскен кезде арлан қуғыншыны адастыру үшін өтірік қаша алмаған болып, ақсап, адастыруға тырысады. Оған мүмкіндік болмаса қуғыншыға тіке шауып, өзін өлімге қияды.
Қасқыр үйірінің ақшуланы (қартайып қалғандары) жортқанда үйірді бастайды. Ал көкжал – үйірдің атаманы, иесі болғандықтан үйірдің ең соңында бақылап, басқарып отырады. Үйірі тек бөлтіріктер мен қаншырдан құралса, арлан жол бастайды әрі күзетті де бірге атқарады. Қандайда бір қауіпті жағдай туса, арлан мен ақшулан және бөрілер бірлесе үйірдегі бөлтіріктер мен қаншырларды құтқару үшін күреседі.
Қасқырдың ұрғашысын бұрынғы заманда "құртқа", "өлекшін" деп, кейін "қаншыр" не "қаншық" деп атаған. Ал еркегін "арлан" деп атайтынын бәріміз білеміз, – деп бастады аңшы әңгімесін.
Қазақ болсын, басқа түркі халықтары арасында болсын көкбөрі туралы әңгіме таусылмайды. Аңшылық – шертіле берер шежіре.
Қасқырдың күшігі – бөлтірік деп аталады. Жаңа туған бөлтірік бір жылға дейін үйірдің қорғауында болады әрі аң аулауға, сақтануға, қашып құтылуға үйретіле бастайды. Екінші жылынан бастап жеке дара жем іздеуге шығады
Қасқырдың бөлтірігін өлтіріп кетсе, қаншығы өш алу үшін аянбайды. Кейде тамақ жемей, құсадан өледі екен. Сол үшін өлекшін атанған болу керек.
Әдетте қазақ танымында ит және қасқыр 3 айда бір жас жасайды деп есептейді. Қазақ бөрі деп туғанына 2 жыл толған, яғни 5-8 жас аралығындағы қасқырды атайды.
Объяснение:
Қасқыр туралы
Абай десе өлеңнен маржан табасың,
Абай деп таны қазақтың байтақ даласын.
Әрбір жыры рухани азық секілді,
Абайдан биік тұлғаны қайдан табарсың?
Абай - мұра, ұрпақтан - ұрпақ жалғаған,
Өсиеті назардан еш қалмаған.
Білім, еңбек, еркіндікті арман ғып,
Жас қауымға насихаттап жырлаған.
Абай - дана, Абай - дара қазақта,
Оқылмаған ұлы Абайды қазақ па?
Қазақ даңқын асқақтатқан әлемге,
Абай теңдес ақын болмас қазақта.
Кеше өткен бұлдыр заман желегі,
Болашаққа Абай үнін тіледі.
Өлмейтұғын артына сөз қалдырған,
Абай үні бізбен бірге келеді!
Объяснение: