Шахмат ойынын мектеп багдарламасына енгизу туралы ангимелер билик тарапынан сонгы кезде айтылып жургени де жасырын емес. Бул балалардын математикалык ойлау кабилетин дамытатыны созсиз. Жас жеткиншектер осы ойынга деген кызыгушылыгын арттыру максатында жакында Шынгырлау аудандык балалармен мектептен атынан 3- барып катыскан болатын. Онын екеуи 1 орын иеленипти. калагндарын билмедим.Финалдык тартыстын кызыкты болганы соншалык, оган катыскан Мирас пен Санжар бирин бири ала алмай койды. сондыктанда олардын екеуине 1 орынды берди. Сайыс сонында марапатттау басталды. Катыскан балалардын барлыгынын конили толды. Орын алмагандарга Алгыс хат берди. Барлыгмыз уйге куанып кайттык.
Ана жақсылығын, Ауырсаң білерсің. Қайын жақсылығын, Қыдырсаң білерсің.
Баланың өзі болғандай, Келіннің өзі келгендей. Ата-ананың қадірін Балалы болғанда білерсің; Ағайынның қадірін Жалалы болғанда білерсің. Ақ шашты ана: «Жастығым — балам» дейді. Ақылды бала: «Ай-күнім — анам» дейді. Ана алдында — құрмет, Ата алдында — қызмет. Малды баққан өсірер, Баланы тапқан өсірер. Мейрімі мол ананың — Жүрегі жылы, қолы кең. Кең пейілді атаның Жүзі жылы, жолы кең. Ақ жаулығы ананың — Ақ көрпесі баланың. Ағайын — алтау, Ана — біреу. Ана алақанының аясы — Ақ шынардың саясы. Анадан артық дос бар ма? Ашудан жаман қас бар ма? Жиырма бестен жақсы жас бар ма? Қымыздан тәтті ас бар ма? Ананың сүті—бал, Баланың тілі — бал. Бала тентек болатыны — үйінен, Ердің тентек болатыны — биінен. Көне киім жаңаны сақтайды, Кәрі кемпір баланы сақтайды. Ананың сүйген жері: Отқа күймейді, Оқ та тимейді. Ананың ойы ұяда, Баланың ойы қияда. Жетімге жеті бидай да тамақ. Анаңа ауыр сөз айтпа! Атыңа ауыр жүк артпа! Ана сүтін ақтамағанды ешкім мақтамайды. Балапанды торғайлар Өрт болмасын тілейді. Балаларға аналар Дерт қонбасын тілейді. Баласыз ана — гүлсіз алма. Әзілің жарасса, Атаңмен ойна. Ата балаға сыншы. Ата баласының Ат меңіндей белгісі болады. Атаңа не қылсаң, Алдыңа сол келер. Ілгері басатын жасты Кері тартқан кәрі қайтарады. Үлкен бастар Кіші қостар. Атасы жоқ — мас жетім, Анасы жоқ — қас жетім. Итпен ойнасаң — үрерсің, Баламен ойнасаң — күлерсің. Ат болатын құлынның, Бауыры жазық келер, А ң, Маңдайы жазық келер. Жылайын деген баланың Үш күн бұрын көзі қышиды. Нар баласын қарпып сүйер Алты жасар бала атқа мінсе, Алпыстағы шал Алдынан шығып атын ұстар. Балалы үйрек көлден кетпес, Балалы жесір елден кетпес. Болатын елдің баласы Бірін бірі: «Батыр!»дер. Болмайтын елдің баласы Бірін бірі: «Қатын!» дер. Ашаршылықты көп көрген Өзі тоймай «мә» демес, Жетімдікті көп көрген, Үш шақыртпай «ә» демес. Жаманға айтқан ақылың — Далаға атқан оқпен тең. Талабы жоқ жас ұлың — Жалыны жоқ шоқпен тең. Қазанға тиме, қарасы жұғар, Балаға тиме, бәлесі жұғар. Мал балада қалды, Бай далада қалды. Атадан жақсы ұл туса, Елінің қамын жейді; Атадан жаман ұл туса, Елінің малын жейді. Балалы үйдің ұрлығы жатпас. Боранды күні бала құтырар, Желді күні ит құтырар. Жақсы бала қонаққа үйір, Жақсы тай атқа үйір. Күлшелі бала — сүйкімді. Қыз «қуыршақ» дейді, Бала «құлыншақ» дейді. Келіннің сөзі кетпендей, Баланың сөзі батпандай. Болатын бала — пысық, Жауатын күн — ыстық. Өлетін бала молаға қашады. Жылайын деген бала, Әкесінің сақалымен ойнайды. Өз балаң, Өзекке тепсең де кетпейді; Кісі баласы, Кісендесең де тұрмайды. Үш баланы өсіргенше, Үш шаһар апат болады. Баласы бардың өңі ойнар, Балтасы бардың қолы ойнар. Қарға баласын «аппағым» дейді, Кірпі баласын «жұмсағым» дейді. Балаөз несібесін ала туады. Күндес көргеннің қызын алма. Бір бала, атаға жете туады, Бір бала, атадан өте туады, Бір бала, кейін қарай кете туады. Жалғызбаласы бардың Шығар-шықпас жаны бар. Екі баласы бардың, Өкпе, бауыр, жалы бар. Үш баласы бардың Бұқарада пұлы бар. Балаханнан үлкен, Ашамайнардан үлкен. Немере етін жеп, сүйегін береді. Жетімнің ризығы — жұрттан. Бала — бауыр, Дос — тамыр. Көргенсіз бала — көкірек, Өнерсіз бала — өкірек. Ерке бала — екі жылар. Ат болар тай саяққа үйір, А қонаққа үйір. Астың дәмін тұз келтірер, Ауылдың сәнін қыз келтірер. Отаулап берген қыздың Отын, суы аз болмас.
Ата көрген оқ жонар, Ана көрген тон пішер.
Әкесіне тартып ұл тумас,
Шешесіне қарап қыз тумас.
Ата-анам бар болсын,
Аузы-мұрыны жоқ болсын.
Ата-ананың қадірін балалы болғанда білерсің.
Ата-анадан жар жақын.
Туысқаннан мал жақын.
Атаның құны, ананың сүті.
Күтсең ата-анаңды,
Кешірер атаң қатаңды.
Ата-ананың қарызы,
Ана жақсылығын,
Ауырсаң білерсің.
Қайын жақсылығын,
Қыдырсаң білерсің.
Баланың өзі болғандай,
Келіннің өзі келгендей.
Ата-ананың қадірін
Балалы болғанда білерсің;
Ағайынның қадірін
Жалалы болғанда білерсің.
Ақ шашты ана:
«Жастығым — балам» дейді.
Ақылды бала:
«Ай-күнім — анам» дейді.
Ана алдында — құрмет,
Ата алдында — қызмет.
Малды баққан өсірер,
Баланы тапқан өсірер.
Мейрімі мол ананың —
Жүрегі жылы, қолы кең.
Кең пейілді атаның
Жүзі жылы, жолы кең.
Ақ жаулығы ананың —
Ақ көрпесі баланың.
Ағайын — алтау,
Ана — біреу.
Ана алақанының аясы —
Ақ шынардың саясы.
Анадан артық дос бар ма?
Ашудан жаман қас бар ма?
Жиырма бестен жақсы жас бар ма?
Қымыздан тәтті ас бар ма?
Ананың сүті—бал,
Баланың тілі — бал.
Бала тентек болатыны — үйінен,
Ердің тентек болатыны — биінен.
Көне киім жаңаны сақтайды,
Кәрі кемпір баланы сақтайды.
Ананың сүйген жері:
Отқа күймейді,
Оқ та тимейді.
Ананың ойы ұяда,
Баланың ойы қияда.
Жетімге жеті бидай да тамақ.
Анаңа ауыр сөз айтпа!
Атыңа ауыр жүк артпа!
Ана сүтін ақтамағанды
ешкім мақтамайды.
Балапанды торғайлар
Өрт болмасын тілейді.
Балаларға аналар
Дерт қонбасын тілейді.
Баласыз ана — гүлсіз алма.
Әзілің жарасса,
Атаңмен ойна.
Ата балаға сыншы.
Ата баласының
Ат меңіндей белгісі болады.
Атаңа не қылсаң,
Алдыңа сол келер.
Ілгері басатын жасты
Кері тартқан кәрі қайтарады.
Үлкен бастар
Кіші қостар.
Атасы жоқ — мас жетім,
Анасы жоқ — қас жетім.
Итпен ойнасаң — үрерсің,
Баламен ойнасаң — күлерсің.
Ат болатын құлынның,
Бауыры жазық келер,
А ң,
Маңдайы жазық келер.
Жылайын деген баланың
Үш күн бұрын көзі қышиды.
Нар баласын қарпып сүйер
Алты жасар бала атқа мінсе,
Алпыстағы шал
Алдынан шығып атын ұстар.
Балалы үйрек көлден кетпес,
Балалы жесір елден кетпес.
Болатын елдің баласы
Бірін бірі:
«Батыр!»дер.
Болмайтын елдің баласы
Бірін бірі:
«Қатын!» дер.
Ашаршылықты көп көрген
Өзі тоймай «мә» демес,
Жетімдікті көп көрген,
Үш шақыртпай «ә» демес.
Жаманға айтқан ақылың —
Далаға атқан оқпен тең.
Талабы жоқ жас ұлың —
Жалыны жоқ шоқпен тең.
Қазанға тиме, қарасы жұғар,
Балаға тиме, бәлесі жұғар.
Мал балада қалды,
Бай далада қалды.
Атадан жақсы ұл туса,
Елінің қамын жейді;
Атадан жаман ұл туса,
Елінің малын жейді.
Балалы үйдің ұрлығы жатпас.
Боранды күні бала құтырар,
Желді күні ит құтырар.
Жақсы бала қонаққа үйір,
Жақсы тай атқа үйір.
Күлшелі бала — сүйкімді.
Қыз «қуыршақ» дейді,
Бала «құлыншақ» дейді.
Келіннің сөзі кетпендей,
Баланың сөзі батпандай.
Болатын бала — пысық,
Жауатын күн — ыстық.
Өлетін бала молаға қашады.
Жылайын деген бала,
Әкесінің сақалымен ойнайды.
Өз балаң,
Өзекке тепсең де кетпейді;
Кісі баласы,
Кісендесең де тұрмайды.
Үш баланы өсіргенше,
Үш шаһар апат болады.
Баласы бардың өңі ойнар,
Балтасы бардың қолы ойнар.
Қарға баласын «аппағым» дейді,
Кірпі баласын «жұмсағым» дейді.
Балаөз несібесін ала туады.
Күндес көргеннің қызын алма.
Бір бала, атаға жете туады,
Бір бала, атадан өте туады,
Бір бала, кейін қарай кете туады.
Жалғызбаласы бардың
Шығар-шықпас жаны бар.
Екі баласы бардың,
Өкпе, бауыр, жалы бар.
Үш баласы бардың
Бұқарада пұлы бар.
Балаханнан үлкен,
Ашамайнардан үлкен.
Немере етін жеп, сүйегін береді.
Жетімнің ризығы — жұрттан.
Бала — бауыр,
Дос — тамыр.
Көргенсіз бала — көкірек,
Өнерсіз бала — өкірек.
Ерке бала — екі жылар.
Ат болар тай саяққа үйір,
А қонаққа үйір.
Астың дәмін тұз келтірер,
Ауылдың сәнін қыз келтірер.
Отаулап берген қыздың
Отын, суы аз болмас.