magomed200495

02.03.2020 07:25 •  Қазақ тiлi

Орал қаласы білім беру бөлімінің No42 «Ақ ниет» гимназиясы 2021-2022 оқу жылы басындағы білім кесімі тапсырмалары 9-сынып Қазақ тілі Оқу мақсаты: 8.3.5.1 Оқылым және тыңдалым материалдары бойынша мәтіннің баяндау желісін сақтап, әр е алынған ақпараттардан жинақы мәтін (аннотация) жазу 8.4.4.1. Сөз тіркесінің байланысу тәсілдері мен түрлері, есімді, етістікті сөз тіркестерін ажырату, қолдан 8.4.4.2. Тұрлаулы және тұрлаусыз сөйлем мүшелерінің сөйлем жасаудағы өзіндік орнын, қызметін Қолдану; 8.4.4.4. Жай сөйлемдерді айтылу мақсаты мен құрылымдық ерекшеліктеріне сай қолдану. Бағалау критерийі: Білім алушы Мәтіннің баяндау желісін сақтап, әр бөлігінен алынған ақпараттардан жинақы мәтін жазады; Жай сөйлемге синтаксистік талдау жасайды. Ойлау дағдыларының деңгейі: Қолдану Тапсырма. Мәтінді оқыңыз. Күлтегін ескерткіші – түркі тектес халықтардың баға жетпес байлығы - Түркі халықтарының көне дәуірдегі ұзақ ғасырлық мәдени мұраларының бірі – Күлтегін ескерткіш Бұл – Орхон-Енисей жазуына жататын маңыздылығы жағынан баға жетпес құнды дүние. Бізге жеткен Түркі тарихы да осы VII-VIII ғасырларда жазылған Орхон-Енисей жазба ескерткіште арқылы белгілі болды. Ескерткіш бір заманда түркілер мекендеген Енисей өзенінің бойы мен қазіргі Монға Халық Республикасының астанасы Улан-Батордың батысындағы 400 километр жердегі Орхон өзен бойындағы Кошо-Цайдам ойпатында орналасқан. Оны алғаш тауып, ғылым әлеміне мәлімдеуші ғалымы Н. М. Ядринцев. Күлтегінге арналған ескерткіш пирамида тәрізді. Биіктігі – 3,15 метр, ені – 1,24 метр, қалыңдығы 0,41 метр. Ескерткіштің жоғарғы жағы бес бұрышты, қырларында айдаһардың суреттері мен қаған таңбалари бейнеленген. Екінші жағында ескерткіштің орнатылған күні – бірінші тамыз, 732 жыл деп жазылған. Ескерткіштің негізгі бетінде 40 жол жазу бар, ол ескерткіштің сол жақ бетіндегі 13 жол жазудын жалғасы. Түркологиялық әдебиеттерде ескерткіштегі 40 жол «Үлкен жазу», ал 13 жол жазу «Кіші жазу» дег аталады. Ескерткіш негізінен табғаш (Қытай) және көне түркі жазуымен толтырылған. Ескерткіш бетіндег Қытай жазуы 732 жылы Қытай императоры Хусен-Цунг тарапынан бедерленген. Мұнда қытайша ескерткіштің қысқаша мәні айтылған. Қытай жазуы алғаш орысша, французша, содан кейін неміс, ағылшын және кейінгі кездері түркі тілдеріне аударылды. Жазудың үстінде қытайша бір сөйлем бар, онда «Марқұм Күлтегін жазуы» делінген. Күлтегін жыры – патриоттық рух беретін батырлық жыр. Мәтінінің негізі Түркі ұлтының тек тарихы ғана емес, Күлтегіннің батырлығы мен ерлігін бейнелейді. Кіші жазудың 27-бөлімінен арғы қарайғы жазулары тек Күлтегінге арналған. Осы 27-бөлімінде Күлтегіннің ағасы Білге қағанның «Інім Күлтегінмен, екі уәзірімен өлiптiрiлiп құрадым. Сонды құрап, біріккен халықты от-су қылмадым. Мен өзім қаған болғанда» сөздер жазылған, 1. Әр бөліктегі маңызды ақпараттарды іріктеп алыңыз. 2. Мәтіннің баяндау желісін сақтап, аннотация жазыңыз. 3. Берілген жай сөйлемге синтаксистік талдау жасаңыз. Күлтегін ескерткіші түркі тектес халықтардың баға жетпес байлығы болып табылады.