«өлімнен ұят күшті», «өзі ұялмаған кісі бетін шиедей қылады, ұялмаған бұйырмағаннан ішеді», «әдептілік, ар-ұят – қтың белгісі», «ұлы сөзде ұят жоқ», «ұяң – ұялшақ, ұятсыз – сұраншақ», «білмегенді сұраудың ұяты жоқ», тағы басқа да халық мақал-мәтелдері мен ақын-жазушыларымыздың шығармаларында жиі кездесетін ұлағатты сөздер бізге ұят дегеннің анықтамасын, қағидаларын айқындап береді.
ұят – ға тән сезім қабілеті, ол әр түрлі болады. ұялу сезімі, жоғарыдағы мақалдарда анықталғандай, сезімдерінің ең бастыларының қатарынан орын алады. өйткені ұят, ұялу сезімі ар, ождан, намыс деген ілік қасиеттермен тығыз байланысты.
ұят – қасиетін бағалайтын сезім. ол сезім отбасында ересек ң әңгімесінен есту арқылы кезден бойына ұялайды. ұят – ең нәзік сезім, ол ң беделімен, абыройымен тығыз байланысты. бедел мен абыройға қарапайым еңбегің арқылы, байыпты сөзің арқылы, мейірімді мінезің арқылы, әдеп сақтауыңмен, үлкенді тыңдау, сыйлау, құрметтеуіңмен, тапқыр ойыңмен, қатар құрбыларыңның алды болуыңмен, достық-жолдастық қарым-қатынасыңмен, ғыңмен, ынта-жігер, талабыңмен, тындырымдылығыңмен, жақсыны жаманнан айыра алуыңмен, оларға деген игі де ізгі ниетіңмен, жек көру, жақсы көру ләззатыңмен жетесің.
сезімталдық, әсіресе, жастарға лайық. «сезімнің сыртқа шықпас күші бар ма? » - дейді с. торайғыров. сондай-ақ ұят ылғи да бет-әлпетіңнің әр түрлі құбылуымен көзге түседі. ұят дегенді қолға ұстауға болмаса да, сезінуге, көзбен көруге әбден болады. сезімді дұрыс, орынды пайдалану әр игі қасиеттерге жетелейді. қорқыныш сезімі бет-әлпетіңнің қуқылдануынан сезіледі, қуанышың – жадырауыңмен, қайғың – түнеруіңмен, ұятың – қызаруыңмен, сүйіспеншілігің – көз тігуіңмен, риза болуың – жайдарлығыңмен көзге көріне қалады.
- Қазақстан жерінде қаншаға жуық өзендер мен бұлақтар бар. ? - Қазақстан жерінде 85 мыңға жуық өзендер мен бұлақтар бар. - Қай өзендерінің бойымен кішкене кемелер жүзеді. ? - Ертіс, Орал, Іле, Еділ өзендерінің бойымен кішкене кемелер жүзеді. - Қай өзендерінің бойымен терең жерлерінде ғана кеме жүзе алады. ? - Сырдария, Тобыл, Қаратал, Бұқтырма өзендерінің бойымен терең жерлерінде ғана кеме жүзе алады. - Бұл өзендерде нелер тіршілік етеді? - Бұл өзендерде балықтардың бағалы тұқымдары тіршілік етеді.
ұяла білу де – әдептілік
«өлімнен ұят күшті», «өзі ұялмаған кісі бетін шиедей қылады, ұялмаған бұйырмағаннан ішеді», «әдептілік, ар-ұят – қтың белгісі», «ұлы сөзде ұят жоқ», «ұяң – ұялшақ, ұятсыз – сұраншақ», «білмегенді сұраудың ұяты жоқ», тағы басқа да халық мақал-мәтелдері мен ақын-жазушыларымыздың шығармаларында жиі кездесетін ұлағатты сөздер бізге ұят дегеннің анықтамасын, қағидаларын айқындап береді.
ұят – ға тән сезім қабілеті, ол әр түрлі болады. ұялу сезімі, жоғарыдағы мақалдарда анықталғандай, сезімдерінің ең бастыларының қатарынан орын алады. өйткені ұят, ұялу сезімі ар, ождан, намыс деген ілік қасиеттермен тығыз байланысты.
ұят – қасиетін бағалайтын сезім. ол сезім отбасында ересек ң әңгімесінен есту арқылы кезден бойына ұялайды. ұят – ең нәзік сезім, ол ң беделімен, абыройымен тығыз байланысты. бедел мен абыройға қарапайым еңбегің арқылы, байыпты сөзің арқылы, мейірімді мінезің арқылы, әдеп сақтауыңмен, үлкенді тыңдау, сыйлау, құрметтеуіңмен, тапқыр ойыңмен, қатар құрбыларыңның алды болуыңмен, достық-жолдастық қарым-қатынасыңмен, ғыңмен, ынта-жігер, талабыңмен, тындырымдылығыңмен, жақсыны жаманнан айыра алуыңмен, оларға деген игі де ізгі ниетіңмен, жек көру, жақсы көру ләззатыңмен жетесің.
сезімталдық, әсіресе, жастарға лайық. «сезімнің сыртқа шықпас күші бар ма? » - дейді с. торайғыров. сондай-ақ ұят ылғи да бет-әлпетіңнің әр түрлі құбылуымен көзге түседі. ұят дегенді қолға ұстауға болмаса да, сезінуге, көзбен көруге әбден болады. сезімді дұрыс, орынды пайдалану әр игі қасиеттерге жетелейді. қорқыныш сезімі бет-әлпетіңнің қуқылдануынан сезіледі, қуанышың – жадырауыңмен, қайғың – түнеруіңмен, ұятың – қызаруыңмен, сүйіспеншілігің – көз тігуіңмен, риза болуың – жайдарлығыңмен көзге көріне қалады.
- Қазақстан жерінде 85 мыңға жуық өзендер мен бұлақтар бар.
- Қай өзендерінің бойымен кішкене кемелер жүзеді. ?
- Ертіс, Орал, Іле, Еділ өзендерінің бойымен кішкене кемелер жүзеді.
- Қай өзендерінің бойымен терең жерлерінде ғана кеме жүзе алады. ?
- Сырдария, Тобыл, Қаратал, Бұқтырма өзендерінің бойымен терең жерлерінде ғана кеме жүзе алады.
- Бұл өзендерде нелер тіршілік етеді?
- Бұл өзендерде балықтардың бағалы тұқымдары тіршілік етеді.