Орхон-Енисей жазба ескерткіштеріне «Күлтегін» және «Тоныкөк, жырлары жатады. Бұл жыр түркілердің ерлігін, елдігін дәріптейтін
тұңғыш батырлар жыры болып саналады. Түркілердің өз елі, жері
үшін жүргізген соғыстарын атап көрсетеді де, сол жеңістердің оңайға
түспегені, оған Тоныкөктің ақыл-кеңесімен және ерлік істерімен үлес
қосқаны суреттеледі. Тоныкөк жырында дидактикалық сарындағы
қанатты сөздер, афоризмдер, мақал-мәтелге айналып, халықтық тілге
біржолата сіңісіп кеткен сөз тіркестері жиі кездеседі. Әсіресе Тәңір,
туркі, бек, бай деген ұғымдар тілімізде күні бүгінге дейін алғашқы
мағынасында қолданылады. Бұны көне түркі мәдениеті мен бүгінгі
қазақ мәдениеті сабақтастығының белгісі деуге болады.
Үзінді идеясының ұлттық ерекшелігі:
М. Мөңкеұлы өзінің "Үш қиян" өлеңіндегі бұл үзіндісінде негізгі идеяны жеткізе білген. Үзінді идеясы - болашаққа көз тастау, заманнан қорқып, адамның осал тұсын көріп, ұрпақ үшін алаңдатушылық таныту. Ата-бабадан қалған байтақ жердің тапталғанын, кейінгі жас ұрпақты орыстардың өіне баурап алуы, жүректегі бар мейірімінен айыруы мәселесі көтерілген. Шаш, мұрт қою, ішімдік ішу сол заманның бейнесі екенін көреміз. Автор заманның бұндай түрін ұнатпайды, келешек үшін қам жейді
Объяснение:
Шешендік сөздер мазмұнына қарай шешендік арнау, шешендік толғау, шешендік дау болып үшке бөлінеді.
Шешендік толғау. Айтушының табиғат құбылыстары мен әлеуметтік өзгерістерге өзіндік көзқарасын көрсетеді. Көп жасаған ақылгөй, дана қариялар көрген-білгендерін қорытып, келер ұрпаққа айтар аманат-ақылын, өсиетін шешендік толғау түрінде білдіреді.
Шешендік толғаулардың көпшілігі өзінің тәрбиелік, дидактикалық мазмұнына сәйкес табиғат құбылыстары мен адам өмірін қатар алып салыстыру, шешендестіру тұрғысында келеді.