Прочитайте текст, выполните задания. Определите тему текста. Объясните свой ответ. Хрупкая и маленькая Катя –так прозвали Хиуаз Доспанову боевые подруги. Она была отважным летчиком, рвущимся в бой и в небо, даже после полученных многочисленных травм. Девушкой она была прилежной и умной, и за год до войны окончила школу с золотой медалью. Воодушевившись подвигами летчиков-героев СССР, она с самого детства мечтала летать. В институте Хиуаз узнала, что создается новый женский авиационной полк под командованием Марины Расковой. Хиуаз подала заявление и вскоре вместе с другими девушками отправилась в училище под Саратовом. В мае 1942 года единственный в истории СССР женский авиационный полк легких бомбардировщиков перешел под командование старшего лейтенанта Евдокии Бершанской, который в шутку прозвали “дунькин” полк. Женщины были настолько хороши и неуловимы, что немецкие солдаты дали им прозвище «Nachthexen» («Ночные ведьмы»). Тактика у летчиц была особенная - они подлетали к своей цели на определенное расстояние, а затем выключали двигатели, дабы снизить издаваемый самолетом шум. Хиуаз Доспанова была штурманом-снайпером, на ее счету более 300 вылетов. Она была единственная в этом полку, кто не пристегивался в кабинке самолета. Возможно, ее это и однажды от неминуемой гибели. После одного происшествия, произошедшего на войне, первое время Хиуаз ходила с палочкой, но все равно вылетала в бой: ее подсаживали в самолет, а потом из него выбраться некоторое время и девушку назначили начальником связи при штабе. Сейчас, оглядываясь назад, трудно представить, что эта юная хрупкая девушка обрушивала смертельный груз на врага, уничтожала прицельным огнем фашистов. За храбрость и отвагу Хиуаз Доспанова награждена орденами Красной Звезды, Отечественной войны II степени, Красного Знамени, медалями “За оборону Кавказа”, “За освобождение Варшавы”, “За победу над Германией”… В 2004 году указом Президента Казахстана Хиуаз Доспанова получила высшую награду нашей республики – Золотую Звезду “Халық Қаһарманы”. Отважная летчица Великой Отечественной Войны ушла из жизни в 2008 году, но навеки осталась в наших сердцах.
Сөйлем мүшелері – сөздердің мағыналық тұрғыдан өзара тіркесуі нәтижесінде синтаксистік қызметте жұмсалатын сөйлемнің дербес бөлшектері. Сөйлемдегі сөздер бір-бірімен мағыналық байланыста болады, сол байланыс негізінде грамматикалық мағынаға ие болған сөздер, сөз тіркестері сөйлем мүшелері қызметін атқарады. Сөйлем мүшелері қызметінде сөйлемнің дұрыс құрылуының, әр сөздің өз орнында жұмсалуы мен ой желісі, стильдік жағынан нақты болуының орны ерекше. Сөйлем мүшелері үлкен екі топқа бөлінеді:
тұрлаулы мүшелер (бастауыш, баяндауыш);
тұрлаусыз мүшелер (анықтауыш, толықтауыш, пысықтауыш).
Тұрлаулы мүшелер сөйлемнің негізгі арқауы саналады, предикативтік қатынас негізінде ең кіші сөйлем ретінде жұмсалып, олардың негізінде тақырып, рема, тіпті есімді, етістікті сөз тіркестері айқындалады.[1]
Бастауыш – сөйлемдегі ойдың иесі, ол нөлдік, көптік, тәуелдік тұлғаларда есімдіктен, есім сөз таптарынан, ал баяндауыш бастауыштың негізгі қасиеттерін нақтылай келе етістіктен, т.б. сөз таптарынан жасалады. Тұрлаусыз мүшелер бастауыш пен баяндауышқа тікелей қатысты болып, сөйлемде айтылуға тиісті ойды толықтырып, айқындап тұрады.
Толықтауыш септелген сөздердің заттық қасиетін көрсетеді де, тура және жанама түрлерге бөлінеді.
Анықтауыш заттың, субстантивтенген сөз таптарының, септік жалғаулы пысықтауыштарды айқындайды, оның сапалық, меншікті түрлері бар.
Пысықтауыш көбіне қимылға, кейде есімдерге де қатысты жұмсалады. Сөйлем мүшелері негізінен дербес мағыналы сөз таптарынан жасалады, олардың жасалуына көмекші есім, көмекші етістік, шылау, модаль сөздер де қатынасады, дербес мағыналы сөздердің семантикасын осы көмекші сөздер айқындайды. Сөйлем мүшелері дара, күрделі, үйірлі, кейде құрама болады.
Сөйлем мүшесі деп сөйлем құрамында тұрып, белгілі бір сұрауға жауап беретін толық мағыналы сөзді, сөз тіркесін не күрделі сөзді атаймыз
Сөйлем мүшелері сөйлемдегі маңызына, қызметіне қарай тұрлаулы мүшелер және тұрлаусыз мүшелер болып екі топқа бөлінеді.
Сұлтанмахмұт Торайғыровтың сан қырлы және әртүрлі жанрлы бай мұрасы – XX ғасыр басындағы қазақ әдебиетінің ерекше құбылысы, қазақ халқының рухани мәдениетінің маңызды бөлшегі.
Сұлтанмахмұт Торайғыров қысқа өмірінде көптеген маңызды шығармалар жазғаны соншалық, ол ұлттық мәдениет тарихында құрметті орынға ие болды. Өмірлік жолында кездескен қиындықтарға төтеп беріп, Сұлтанмахмұт Торайғыров өзінің қайсар мінезін көрсетті. Ақынның өмірде ұстанған ұраны, оның білімге, ғылымға, өнерге деген талпынысы бүгінгі күні де өзектілігін жоғалтқан емес.
Сұлтанмахмұт Торайғыров – қазақ әдебиетінің тарихында өшпестей із қалдырған Абайдан кейінгі қазақ ақыны, екінші ағартушы.