Құрмалас сөйлемдерге байланысты қойылатын сызықша: 1. Жалғаулықтары түсіріліп айтылған ұарсылықты салалас құрмалас сөйлемнің арасына үтір мен сызықша қойылады. Алдымызда Есімбектің үйі тұр, - Шұға көрінбейді (Б.Майлин).
1. Жалғаулықсыз ыңғайлас құрмалас сөйлемдерде іс, оқиғаның бір мезгілде, бір ыңғайда тез, шұғыл өткенін білдірсе, арасына сызықша қойылады. Оттың жарығына сағатын төседі – тоғыз болып қалған екен (О.Бөкей).
1. Түсіндірмелі салалас құрмалас сөйлемдердің баяндауышы сонша, соншалық, сондай, сол, мынау, себебі сөздерімен ақталса, олардан соң сызықша қойылады. Ашуланғаны сонша – өңінде ызаның ұшқындары шашырап тұрды (Ғ.Мұстафин).
1. Шартты бағыныңқы сабақтас құрмалас сөйлемнің баяндауышы шартты райдан жасалып, бағыныңқы сөйлемге ерекше мән бере айтылса, одан соң сызықша қойылады. Отың жанбаса – қорлық, құсың алмаса – қорлық («Қазақтың мақал-мәтелдері» жинағынан).
4-тапсырма. Сөйлемдерді құрмаластың түріне қарай ажыратыңыз.
Әкеме қарағанда бекзаттық, бойын сылаң ұстау шешеме көбірек тән еді. Жасы үлкен сыйлы адамдарын анадай жерден қарсы алатын еді, қайтар сәтте иығынан демеп, атқа қондыру - анамның сүйегіне сіңген, қаза жібермейтін дағдысы. Адам болып туған соң адам болып жүрмесе, адамға қызмет етпесе, мына тірліктің несі қызық?! Апам, міне, осы ғибратты әу бастан, жас кезінен түсінген. Сондықтан да жүріс-тұрысынан байыптылық бар, сөзі сынық, мінезі жібектей кісі. Ақылды адам осылай отбасына нұрын төксе, сол нұрға малынып өскен ұрпақ халқына адал қызмет етуге құштар болады емес пе? Ана дән болғанда, ұрпағы оның дәнегі тәрізді. Екеуінің де негізі бір. Ендеше, жақсы ұрпақты, қайырымды істің нарқын білетін жастарды осындай түбірлі негізден іздеген абзал болар (Қ.Қайсенов).
1-тапсырма Мәтінге қажетті тыныс белгілерді қойып, себебін түсіндіріңіздер.
Әркімнің туған жері өзіне ыстық. Маған да кіндік қаным тамған бауырына басып аялаған Тарғыннан ыстық мекен жоқтай. Қазір жетпістің екеуіне келдім. Қоңыр тіршілік қордаланған Тайынтыға жер еркесі Алтайыма басымды июмен келемін.
Туған жер, атамекен қазақтың ұлттық діліне тән айрықша қасиет сапасының көрсеткіші. Талай мың жылдықтардан еткен ата бабаларымыз қалыптастырған дүниетанымның жарқын көрінісі болып саналатын мақал мәтелдерде де туған жер атамекен Отан ұғымдары ұрпақтарының берік ұстанымы болып келді. Мысалы: «Туған жердей жер болмас туған елдей ел болмас», «Сағынған елін аңсайды, сары ала қаз көлін аңсайды», « Туған жердің күні де ыстық түні де ыстық», «Әркімнің туған жері Мысыр шаһары», «Туған жердің жері де көрікті елі де сүйікті», «Бақа көлінде патша балық суында патша жігіт елінде патша», т.б.(Қ.Қайсенов) НУЖНО СДЕЛАТЬ ДО 26
проверено билим ленд.