с казахским Текст: Түркілер жыл мезгілін маусымға біліп, "күнтізбе" ұғымын қалыптастыр- ды. Қазақ күнтізбесі табиғат құбылыстарын бақылаудан туды. Халық табиғат құбылыстарын, нүн мен түннің, жыл мезгілдерінің (наз, қыс, күз, көктем) ауы- суын, айдың тууы мен батуын, айналып келуін, жұлдыздардың орналасу тәрті- бін, күннің ұзақтығын бақылады. Осы тәжірибені күнкөрісіне, шаруашылығына пайдаланды. Қазақтар күнтізбе арқылы жайлауға көшудің, күзеуге, қыстауға қайтудың уақытын белгіледі. Оны малшаруашылыққа, диқаншылыққа пай- даланды. Күнтізбені есептеп, егін екті, шөп шапты. Күн райын болжайтын жұлдызшылар болды. Олар қазақ күнтізбесінің есебін жүргізді. Әр мезгілдің қандай болатынын айтып, алдын ала жорамал жасады. Күн райын халыққа хабарлап отырды. Қазақтар ғаламшарларды, жұлдыздарды жақсы таныды. Қазақ күнтіз- бесінде он екі айды бір жылға, үш айды бір тоқсанға, жеті күнді бір аптаға, бір күн мен бір түнді бір тәулікте есептеді. Әр айға атауберді: наурыз, сәуір (көкен), мамыр, маусым, шілде, тамыз, қыркүйек, қазан, қараша, желтоқсан, қаңтар, аңлан. Байырғы қазаң нүнтізбесінде жыл басы наурыздан басталған. Наурызда жаңа жыл - наурыз мейрамын тойлады. Қазақтар уақыт есебін мүшел жылы бойынша жүргізді. Әр жыл хайуан атымен (тышқан, сиыр, барыс, қоян, ұлу, жылан, жылқы, қой, мешін, тауық, ит, доңыз) аталды. Байырғы заманнан өмір тәжірибесіне негізделген қазақ күнтізбесі бүгінге дейін қолданылуда.
Менің сүйікті ақыным... Мұқағали Мақатаев. Осы есімді айтқанда көңіл шіркін сан құбылады. Өйткені мен Мұқағали өлеңдерін оқып,жаттап өстім. Алғаш шәкірт атанып,мектеп табалдырығын аттаған сәттен бастап-ақ Мұқағали өлеңдерімен таныстым. Мұқағали деп аталатын ақын барын естіп,оның өлеңдері санамнан бір сәт кеткен емес. Балалық бал дәуреннің қызығымен бірге бойға сіңген ақын өлеңдері жан дүниесіне мен ой-санамды түгелдей билеп алғандай еді. Мұқағали өлеңдерін оқып отырып балалықпен қоштастым,Мұқағали өлеңдерін оқи отырып кеудеме сыймай аласұраған алғашқы сезіммен де арпалыстым. Мұқағали өлеңдерін оқи отырып әлемде махаббат деп аталатын сезім мен құдіреттің барын ұқтым.Қуансам қуанышымды бөлісетін,қапалансам қайғымды ортақтастыратын Мұқағалидің өлеңдері еді. Тіпті көзге жас,көңілге мұң ұялаған сәттерімде Мұқағали атамның поэзиясын тыңдаймын. Қазақ халқының бір ғана Абай болса,Мұқағали да жалғыз. Ақиық ақын Мұқағали Мақатаевтың шығармалары жылдар өтсе де жаңғыра береді. Ақын жүрек тоқтаса да жыр жүрегі мәңгі тоқтамайтын ақынның өлеңдерін өмірден бөліп қарастыру мүмкін емес.Қазақ поэзиясының Хантәңірі атанған Мұқағали төл әдибеттіміздің шоқжұлдызы болып қала бермек.
Жайық (Орал)казактарының ең алғашқы елді мекендері XVI ғасырда қазіргі Қазақстан аумағының солтүстік-батыс бөлігінде (Жайық (Орал) өзенінің бойында) пайда болды. Сондықтан да оларда өзін-өзі басқарудың элементтері көп болды. Казактардың қоғамдық өмірінің аса маңызды мәселелері әскери топта ұжымдық талқыға салу арқылы шешілетін.
Жайық казактары ауқатты тұрды. Әрбір казактың 80 десятинадан жер телімі болды. Жайық казактары егіншілік пен балық аулау, түз өндіру және аңшылықпен айналысты. Жайық казактары жерді қоғамдық негізде пайдаланды. Орасан зор жер көлемін иемденген казактар жерді Ішкі Бөкей ордасындағы және Жайықтың сыртқы жағындағы қазақтарға жалға берді. Олар осылай мол табыс көзіне ие болды. Қызыл балық пен қара уылдырықтың өзінен ғана казактар күміс ақшамен жыл сайын 2 миллион сом табыс табатын. Олар жыл сайын 300 мың басқа дейін қой сата алатын.
Жайық казактары XX ғасырдың басына дейін өздерінің дәстүрлерін, «байырғы ескі» тәртіптерін және тұрмыс-тіршілік салтын неғұрлым берік сақтады. Жайық казак әскерлерінде байырғы ескі діни наным-сенім ұзақ сақталды.
Жайық казактары қазақтардың шаруашылығы мен тұрмысына елеулі түрде ықпал етті, өз кезегінде, олар да қазақтардан бірқатар шаруашылық дағдыларын үйренді. Жайық казактары қазақтардың әдет-ғұрып, салт-санасымен таныс болды. Жайық казактарының тіліне қазақтардың баспақ, дөнен, нар, тымақ, жасауыл, күрен сияқты бірқатар сөздері сіңісіп кетті. 1917 жылға қарай Жайық казак әскерлерінің жалпы саны 174 мың адамға жетті. Ал олардың орналасқан аумағының көлемі 7 миллион десятина жер көлемін алып жатты.
қанша сынып
Объяснение:
Менің сүйікті ақыным... Мұқағали Мақатаев. Осы есімді айтқанда көңіл шіркін сан құбылады. Өйткені мен Мұқағали өлеңдерін оқып,жаттап өстім. Алғаш шәкірт атанып,мектеп табалдырығын аттаған сәттен бастап-ақ Мұқағали өлеңдерімен таныстым. Мұқағали деп аталатын ақын барын естіп,оның өлеңдері санамнан бір сәт кеткен емес. Балалық бал дәуреннің қызығымен бірге бойға сіңген ақын өлеңдері жан дүниесіне мен ой-санамды түгелдей билеп алғандай еді. Мұқағали өлеңдерін оқып отырып балалықпен қоштастым,Мұқағали өлеңдерін оқи отырып кеудеме сыймай аласұраған алғашқы сезіммен де арпалыстым. Мұқағали өлеңдерін оқи отырып әлемде махаббат деп аталатын сезім мен құдіреттің барын ұқтым.Қуансам қуанышымды бөлісетін,қапалансам қайғымды ортақтастыратын Мұқағалидің өлеңдері еді. Тіпті көзге жас,көңілге мұң ұялаған сәттерімде Мұқағали атамның поэзиясын тыңдаймын. Қазақ халқының бір ғана Абай болса,Мұқағали да жалғыз. Ақиық ақын Мұқағали Мақатаевтың шығармалары жылдар өтсе де жаңғыра береді. Ақын жүрек тоқтаса да жыр жүрегі мәңгі тоқтамайтын ақынның өлеңдерін өмірден бөліп қарастыру мүмкін емес.Қазақ поэзиясының Хантәңірі атанған Мұқағали төл әдибеттіміздің шоқжұлдызы болып қала бермек.
Жайық (Орал)казактарының ең алғашқы елді мекендері XVI ғасырда қазіргі Қазақстан аумағының солтүстік-батыс бөлігінде (Жайық (Орал) өзенінің бойында) пайда болды. Сондықтан да оларда өзін-өзі басқарудың элементтері көп болды. Казактардың қоғамдық өмірінің аса маңызды мәселелері әскери топта ұжымдық талқыға салу арқылы шешілетін.
Жайық казактары ауқатты тұрды. Әрбір казактың 80 десятинадан жер телімі болды. Жайық казактары егіншілік пен балық аулау, түз өндіру және аңшылықпен айналысты. Жайық казактары жерді қоғамдық негізде пайдаланды. Орасан зор жер көлемін иемденген казактар жерді Ішкі Бөкей ордасындағы және Жайықтың сыртқы жағындағы қазақтарға жалға берді. Олар осылай мол табыс көзіне ие болды. Қызыл балық пен қара уылдырықтың өзінен ғана казактар күміс ақшамен жыл сайын 2 миллион сом табыс табатын. Олар жыл сайын 300 мың басқа дейін қой сата алатын.
Жайық казактары XX ғасырдың басына дейін өздерінің дәстүрлерін, «байырғы ескі» тәртіптерін және тұрмыс-тіршілік салтын неғұрлым берік сақтады. Жайық казак әскерлерінде байырғы ескі діни наным-сенім ұзақ сақталды.
Жайық казактары қазақтардың шаруашылығы мен тұрмысына елеулі түрде ықпал етті, өз кезегінде, олар да қазақтардан бірқатар шаруашылық дағдыларын үйренді. Жайық казактары қазақтардың әдет-ғұрып, салт-санасымен таныс болды. Жайық казактарының тіліне қазақтардың баспақ, дөнен, нар, тымақ, жасауыл, күрен сияқты бірқатар сөздері сіңісіп кетті. 1917 жылға қарай Жайық казак әскерлерінің жалпы саны 174 мың адамға жетті. Ал олардың орналасқан аумағының көлемі 7 миллион десятина жер көлемін алып жатты.