көзінің еті ості — көкірек керді, меименсіді; қолды болды — үрланды, жоғалды; басына іс тусті — істі болды, шаіылды; екі аяғын бір етікке тықты тықсырды, қуырды; көз жаздырды — адастырды, айырылып қалды; пысқырып та қарамады – менсінбеді, көзіпс ілмеді; опық жеді — өкінді, санын соқгы; аягына отыргызбады — теңдік бермеді, жуытпады; қолды-аяққа турмады — сабырсыздан-ды, кетті; көз байланды — қас қарайды, кешкірді; шыр бітті — семірді, қоц бітті; өкпссі өшті — шаршады, титықтады; қаламы үшталды ~ жазуга қалыптасты, төселді; шаң берді — бой көрсетті, көрінді; насырга шапты — асқынды, қырсықтіл; монтаң қақты — телмең қақты, жаутанды; жік-жаппар болды –жалынды, жалбарынды, өтіпіп сүранды; оқпаны толмады — азырқанды, місе тұтпады; аузының суы құрыды — таңданды, тацыркады; екі көзі төрт болды — зарықты, сарыла күтті; ат қуйрығын кесті — арыздасты, қастасты; ат ізін салмады - қа-тыспады, көріспеді; көзін жогалтты — кұртты, жойды; қолқа салды — сұрады, қалады; жіпке тізді — есепке алды, жинады т. б.
сындық мағыналы фразеологизмдер: аспанмен тілдескен ~ биік, үзын; қара қылды қак, жарган —әділ, турашыл; қағанағы қарқ, сагананл сарқ, — мәре-сәре, мәз-мейрам; қаламы жүйрік— жазгыш, қаламы төселген; ит түмсыгы өтпейтін — қальщ, бітік, ау; көк жан — арык, жүдеу; үріп ауызга салгандай — сүйкім-ді, әдемі; қой аузынан шөп алмас — момын, жуас; тонныц ішкі бауындай — ең жақын, әкей-үкей; он саусағынан өнер тамган — шебер, ісмер; тілінен тамган—шешен, тілмар; қөзі қырағы— көреген, жіті; көзден бір-бір ұшады — зәру кат; қара бет — ар-сыз, бетсіз; екі жүзді — опасыз, тұрақсыз; жүрек жүтқан — батыл, өжет, ер; аяк, алып жүргісіз — көп, қалың; аты шулы — атақты, әйгілі; аузын буған өгіздей — үндемейтін, мылқау; қолы ашык, — мырза, жомарт; еті тірі — пысық, ширақ; іске татыр — жарамды, іліп алар; кеспеге қарасы жок, —- семіз, май-лы; тас бауыр — мейірімсіз, т. б.
заттық мағыналы фразеологизмдер: кіндік кесіп, кір жуған — туған ел, отан; бір ауыздылық — ынтымақ, бірлік; аяі\ алысы — беталысы, багыты; суык, қол—- ұры-қары, жау-»жала; бас араздық—өшпенділік, қастық; ауыз бастырық—пара, ақы; бой щйсздік — жалқаулық, енжарлық; ел атсы — басшы, бас-қарушы; ұзын етек — әйел, қатын; к,ан ішер — бас кесер, жеп-дет; қара көлеңке — апақ-сапак, бейуақыт; қара халык, —- бұқара, көпшілік; қара мал — сиыр, ірі қара; құлақ естілмес, көз көрмес жер — алыс жер, қиыр шет; қара шаңырақ — үлкен үй, шыққан ұя; қара орман — жиған-терген, дүние-мүлік, бар дәулет; о дүние — ақырет, махшар; от басы — үй іші, ошақ басы, семья; ұзын қүлақ — өсек, сыбыс; шикі өкпе — перзент, ; шынжыр қ, шүбар төс — бай, манап, шонжар, т. б.
үстеу мағынасындағы фразеологизмдер: сақадай сай — дайын, әзір; атқан оқтай — түп түзу; тура; салған жерден — бірден, ә дсгеннен; ат үсті — үстіртін, жеціл-желпі; шу дегендс — о баста, әуелді; ит өлгсн жер — алыс, қашық; жүлып алғанша ~ тез, , ак, кар, көк мүзда — қыс ішінде, қыстыгүні; демнің арасыпда — аитқанша, лезде; көз ұшында — алыста, қашыкта; құлқын сәріде — ертемен, азанда; о баста — басында, алғашқыда; айдың күні аманында — тыныштықта, жайшылықта; қараптан қарап жүріп — бостан-боска, тсктен-текке; аттың жалы, түйенің қомында — асыгыс, қ; табан аузында — жал-ма-жан, қапелімде; тиіп қсииты — үіліргін, соқпа-соқпада; біртөбе — ерекше, апырықша; қаннен қаперсіз — жайбарақлт, бем-кам; коз алдында— бстпе-бёт, жүібс-жүг, аяқ, астынан ~~ кенеттен, жоқ жердс, т. б.
көзінің еті ості — көкірек керді, меименсіді; қолды болды — үрланды, жоғалды; басына іс тусті — істі болды, шаіылды; екі аяғын бір етікке тықты тықсырды, қуырды; көз жаздырды — адастырды, айырылып қалды; пысқырып та қарамады – менсінбеді, көзіпс ілмеді; опық жеді — өкінді, санын соқгы; аягына отыргызбады — теңдік бермеді, жуытпады; қолды-аяққа турмады — сабырсыздан-ды, кетті; көз байланды — қас қарайды, кешкірді; шыр бітті — семірді, қоц бітті; өкпссі өшті — шаршады, титықтады; қаламы үшталды ~ жазуга қалыптасты, төселді; шаң берді — бой көрсетті, көрінді; насырга шапты — асқынды, қырсықтіл; монтаң қақты — телмең қақты, жаутанды; жік-жаппар болды –жалынды, жалбарынды, өтіпіп сүранды; оқпаны толмады — азырқанды, місе тұтпады; аузының суы құрыды — таңданды, тацыркады; екі көзі төрт болды — зарықты, сарыла күтті; ат қуйрығын кесті — арыздасты, қастасты; ат ізін салмады - қа-тыспады, көріспеді; көзін жогалтты — кұртты, жойды; қолқа салды — сұрады, қалады; жіпке тізді — есепке алды, жинады т. б.
сындық мағыналы фразеологизмдер: аспанмен тілдескен ~ биік, үзын; қара қылды қак, жарган —әділ, турашыл; қағанағы қарқ, сагананл сарқ, — мәре-сәре, мәз-мейрам; қаламы жүйрік— жазгыш, қаламы төселген; ит түмсыгы өтпейтін — қальщ, бітік, ау; көк жан — арык, жүдеу; үріп ауызга салгандай — сүйкім-ді, әдемі; қой аузынан шөп алмас — момын, жуас; тонныц ішкі бауындай — ең жақын, әкей-үкей; он саусағынан өнер тамган — шебер, ісмер; тілінен тамган—шешен, тілмар; қөзі қырағы— көреген, жіті; көзден бір-бір ұшады — зәру кат; қара бет — ар-сыз, бетсіз; екі жүзді — опасыз, тұрақсыз; жүрек жүтқан — батыл, өжет, ер; аяк, алып жүргісіз — көп, қалың; аты шулы — атақты, әйгілі; аузын буған өгіздей — үндемейтін, мылқау; қолы ашык, — мырза, жомарт; еті тірі — пысық, ширақ; іске татыр — жарамды, іліп алар; кеспеге қарасы жок, —- семіз, май-лы; тас бауыр — мейірімсіз, т. б.
заттық мағыналы фразеологизмдер: кіндік кесіп, кір жуған — туған ел, отан; бір ауыздылық — ынтымақ, бірлік; аяі\ алысы — беталысы, багыты; суык, қол—- ұры-қары, жау-»жала; бас араздық—өшпенділік, қастық; ауыз бастырық—пара, ақы; бой щйсздік — жалқаулық, енжарлық; ел атсы — басшы, бас-қарушы; ұзын етек — әйел, қатын; к,ан ішер — бас кесер, жеп-дет; қара көлеңке — апақ-сапак, бейуақыт; қара халык, —- бұқара, көпшілік; қара мал — сиыр, ірі қара; құлақ естілмес, көз көрмес жер — алыс жер, қиыр шет; қара шаңырақ — үлкен үй, шыққан ұя; қара орман — жиған-терген, дүние-мүлік, бар дәулет; о дүние — ақырет, махшар; от басы — үй іші, ошақ басы, семья; ұзын қүлақ — өсек, сыбыс; шикі өкпе — перзент, ; шынжыр қ, шүбар төс — бай, манап, шонжар, т. б.
үстеу мағынасындағы фразеологизмдер: сақадай сай — дайын, әзір; атқан оқтай — түп түзу; тура; салған жерден — бірден, ә дсгеннен; ат үсті — үстіртін, жеціл-желпі; шу дегендс — о баста, әуелді; ит өлгсн жер — алыс, қашық; жүлып алғанша ~ тез, , ак, кар, көк мүзда — қыс ішінде, қыстыгүні; демнің арасыпда — аитқанша, лезде; көз ұшында — алыста, қашыкта; құлқын сәріде — ертемен, азанда; о баста — басында, алғашқыда; айдың күні аманында — тыныштықта, жайшылықта; қараптан қарап жүріп — бостан-боска, тсктен-текке; аттың жалы, түйенің қомында — асыгыс, қ; табан аузында — жал-ма-жан, қапелімде; тиіп қсииты — үіліргін, соқпа-соқпада; біртөбе — ерекше, апырықша; қаннен қаперсіз — жайбарақлт, бем-кам; коз алдында— бстпе-бёт, жүібс-жүг, аяқ, астынан ~~ кенеттен, жоқ жердс, т. б.