с ТЖБББ 1-тапсырма. Мәтіндерді оқып, оларды тақырыбы, жалпы мазмұнын салыстырыңыз. олардың ұқсастықтары мен айырмашылықтарын анықтаңыз. [5]
1-мәтін.
Байғазы беру. Үлкеннің кішіге, яғни балаға беретін сыйы. Жас ұл-қыз, бойжеткен,
бозбала жаңа киім кигенде, жаңа зат алғанда аға, апа, ата-әжесінен, туған-туыстарынан оған байғазы сұрайды. Олар байғазыға ақша, мал, мүлік, әйтеуір бір зат
беріп, құтты болсын айтады.
Базарлық әкелу. Алыс сапарға шыққан, қыдырып қайтқан, сауда жасап келген адамдар туған -туысқандарына, көрші-көлемдеріне, досжарандарына ірілі-ұсақты сыйлықтар әкеліп береді. Мұны базарлық деп атайды. Ол - жақсы көргеннің, сыйлағанның белгісі.
Бастаңғы жасау. Үйдегі үлкендер жолаушылап кеткенінде қалған жастар өздері бас
қосып (келіндер, абысындар, күйеулер, балдыздар болып), немесе замандастарын шақырып ойын-суық өткізеді, әңгіме-дүкен құрады, әртүрлі дәмді тағамдар жасап
ішеді. Бұл әдет-ғұрыпты бастаңғы жасау деп атайды.
Көрісу. Қазақ салты бойынша сағынысып кездескен адамдар бір-бірімен құшақтасып амандасады, кісі қайтыс болғанында құшақтасып жыласады, қыз ұзатылғанда да қимастықпен қоштасып, жылайды. Мұны көрісу деп атайды.
2-мәтін.
Қазақ халқы «Атадан бала тусайшы, ата жолын қусайшы» деп, атадан балаға мұра
болып келе жатқан жақсы қасиеттерді келер ұрпақтың бойына сіңіріп, ізгілікке
тәрбиелеуге тырысқан.
Атасы немересіне жылдың маусымы ауысымен көштің қалай, қайда көшуін, суды
қайдан тауып ішетінін, жеті атасын білуі, елдің батыраларының ерлік хиқаяларын
әңгімелеп, адамды жақсы ететін де, жаман ететін де тәрбие екенін жастайынан
баланың бойына сіңіріп отырған. Жас ұрпақты бұлай тәрбиелеудің маңыздылығын
қазақ халқы ерте түсінген. Ешқандай жоғарғы білімсіз-ақ тәрбиенің небір оңтайлы
әдістерін баласының бесігінен бастаған халқымыздың елден шыққан тентегіне де
«Сен оңбассың, адам болмассың» дегенді тұқыртып бетін қайтарып айтуды жөн
көрмеген. Адамдықтың парызын перзентінің көкірегіне құйып, іс-әрекетін қадағалап
отырған.
Қазақ баласының санасына қарнының қамын емес, халықтың қамын ойлауды о
бастан-ақ сіңіріп өсірген. Осы қасиеттердің барлығын бала санасына ертеден құя
білген қазақ халқы он бестегі ұланына ел басқартқан, шешендік сөз өнеріне
қатыстырып тәлім берген.
1-мәтін
2-мәтін
Тақырыптары
Мазмұны не туралы?
Ұқсастықтары
Айырмашылықтары
2-тапсырма. 1-мәтін бойынша негізгі және қосымша ақпаратты сәйкестендір [2]
1. Байғазы
А. Үлкеннің кішіге, балаға беретін сыйы.
2. Базарлық
Б. Сағынысып кездескен адамдар бір-бірімен құшақтасып
амандасып, кісі қайтыс болғанында құшақтасып жыласады, қыз ұзатылғанда да қимастықпен қоштасатын дәстүр.
3. Көрісу
В. Үйдегі үлкендер жолаушылап кеткенінде үйдегі жастар өздері
бас қосып немесе замандастарын шақырып,
4. Бастаңғы
С. Алыс сапарға шыққан, сауда жасап келген адамдар туған
-туысқандарына, досжарандарына ірілі-ұсақты беретін сыйлықтар.
3-тапсырма. Мәтінге қатысты ой-тұжырымыңызды 3-4 сөйлеммен жазыңыз.
[3]
2-мәтінді оқып, төмендегі сұрақтарға жауап беріңдер.
1. Мәтінге сай келетін мақал-мәтелді көрсетіңіз.
2. Баланы тәрбиелеу жолдары қай абзацта айтылған?
3. Мәтіндегі "ізгілік" сөзіне синоним болатын сөзді табыңыз.
А. 1. Бала тәрбиесі бесіктен. 2. 2-абзац. 3.кішіпейілділік.
В. 1. Су ішкен құдығыңа түкірме. 2. 2-абзац. 3. шешендік.
С. 1. Тәртіпті-елдің құлы. 2. 1-абзац. 3. қамқорлық.
Жазылым
Төменде берілген үш тақырыптың бірін таңдап, жазба жұмысын орындаңыз. Жазылым жұмысында тақырыптан ауытқымай, абзац түрлерін жүйелі құрастырып, орфографиялық, пунктуациялық нормаға сай жазыңыз. [5]
1. Қазіргі кездегі қазақтың салт-дәстүрлерін заман ағымына сай өзгертуі дұрыс па, бұрыс па? Көтерілген мәселе бойынша келісу-келіспеу себептерін айқын көрсетіп жазыңыз. 120-130 сөз
2. Үстеу түрлерін қатыстырып, өздерің білетін бір салт-дәстүр туралы жинақы мәтін жазыңыз. 60-70 сөз.
3. Есімдіктерді қатыстырып, ойыңызды өрбітіп, «Қазақ спортшылары – әлем деңгейінде» деген тақырыпқа эссе жазыңыз. 120-130 сөз
Табиғат - бұл адамның іс-әрекетімен жаратылмағанның бәрі. Бірақ бұл материалдық және бізді барлық жерде қоршап алады. Қала сыртына шықсаңыз нағыз табиғатты көріп, қолмен ұстай аласыз. Оның әдемі, сиқырлы және алуан түрлі екенін ұмытпаған жөн. Бірақ бізде уайым мен жұмыс жүктелгендіктен, кейде біз қоршаған әлемнің сұлулығын байқамай қаламыз және бұл өте жаман. Адам табиғаттан тыс өмір сүре алмайды, оған әрдайым назар аудару керек.
Адам табиғат туралы үнемі есте сақтап, онымен сөйлесуге уақыт табуы керек. Көктемде міндетті түрде орманға барып, ағаштардағы гүлдейтін бүршіктердің сұлулығын, сондай-ақ алғашқы гүлдерді: шыңдалған қоңыздарды, қаз пиязын және нәзік иісті иісті сезініп, бұлбұлдардың әнін тыңдаңыз. Жазда өзенде күнге күйіп, еркелететін жылы суға шомылыңыз. Құлпынай немесе таңқурай үшін орманға барыңыз.
Күзде табиғатта болып жатқан өзгерістерге таңданыңыз. Түрлі-түсті орманға барыңыз, жапырақ шоқтарын және күзгі саңырауқұлақтарды жинаңыз. Қыста таудан шаңғы тебуге барыңыз. Боранның улағанын тыңдаңыз, ұшып тұрған жарқыраған қар үлпектерін бақылаңыз, олардың пішіндері мен геометриялық құрылымының дәлдігін ескеріңіз.
Серуендеу кезінде сіз мұқият болыңыз, әр түрлі дыбыстарды тыңдаңыз: жапырақтар мен шөптердің сыбдыры, бұталардағы сыбдырлар, құстардың әні, гүрілдеген жәндіктер және шегірткелердің сыбдыры. Айналасындағы өсімдіктерді қарастырыңыз, олардың алуан түрлілігін көріңіз. Өрістердің кеңдігіне сүйсініп, гүлденген шалғындардың хош иістерімен тыныстаңыз.
Адам мен табиғат біртұтас. Біз оған қамқорлық жасай отырып, ең алдымен өзімізге тырысамыз. Бірақ көбінесе керісінше болады, кәсіпорындардың, химиялық зауыттардың болуына байланысты ауаның ластануы олардың қызметіндегі қалдықтармен жүреді. Көліктердің көп мөлшері ауаны пайдаланылған және парниктік газдармен ластайды. Бұл қалдықтардан өсімдіктер, жабайы жануарлар, балықтар мен құстар өледі. Әсіресе мұнай қалдықтары, пластмасса су тіршіліктері туралы ойланбастан су қоймаларына тасталады. Экожүйені бұзу арқылы адам өзінің үйін бұзады. Өйткені, планета - барлық адамдардың бесігі.
Сондықтан адам табиғатты қорғауға байыпты қарауы керек. Жер планетасының кез-келген тұрғыны мұны есте сақтауы керек. Жойылу қаупі төнген жануарлар, құстар мен өсімдіктердің түрлері сақталуы керек. Көбісі тек адамның кінәсінен өледі немесе өледі. Табиғатқа оны сақтау үшін қандай көмек көрсетуге болады. Ең алдымен ағаш отырғызу керек, ол ауа мен топыраққа зиянды заттардан сүзгі болады. Егер мұны барлығы дерлік жасайтын болса, онда үлкен орман немесе саябақ өседі, ол жақын маңдағы тұрғын аудандардың ауасын тазартады, олардың демалыс орнына айналады.
Сіз өзіңіздің аулаңызды әдемі және көрікті гүлзарлармен безендіре аласыз. Табиғи аймақтарға барғанда, бәрін өзіңізге таза қалдыруыңыз керек, барлық қоқыстарды өзіңізбен бірге алып шығыңыз. Егер олар осы бұрыштың тазалығын ойламаған болса, басқа келушілерден кейін тазартқан жөн.
Табиғат - бұл біздің өміріміз, байлығымыз. Бұл адамның жойылуына жол бермейді, бірақ оны сақтауға тырысу керек. Кәсіпорындардың улы қалдықтарын тазартуы өте қажет. Бәрінен бұрын ұқыптылық, ұқыптылық, қоршаған ортаға деген сүйіспеншілік қажет. Сонда ғана біздің өміріміз табиғатпен үйлеседі.