Шамамен VI ғасырдың орта кезінде Жетісу, Алтай, Орталық Азияны мекен еткен түрлі ру-тайпалар бірігіп «Түрік қағанаты» деп аталатын
мемлекет құрғаны тарихтан жақсы мәлім.
Міне, сол ежелгі түркі дәуірінің қоғамдық, әдеби-мәдени өмірін жыр
еткен ғажайып дастандар бар. Олар - «Күлтегін», «Білге қаған» және
«Тоныкөк» жырлары. Бұдан 1250 жыл бұрын үлкен құлпытастарға
қашап жазылған осы әдеби ескерткіштер идеялық мазмұны жағынан
да, көркемдік шеберлігі тұрғысынан да күні бүгінге дейін оқушысын
таңдандырып, тамсандырып келеді...
Қазақтың «Қозы Көрпеш-Баян сұлу», «Алпамыс», «Қобыланды»
төрізді әйгілі жырларында кездесетін өлең арасындағы әлқисса-
түсіндірме көркем қарасөздер мұнда да кездесіп, араласып отырады.
Көне түркі авторлары, өзімізге әбден қанық қазақтың батырлар
жырларындағыдай, болашақ жорықтарды немесе өткен оқиғаны
ақындық тәсілмен, үлкен пафоспен баяндай отырып, өздеріне елеусіз
деп есептеген сәттерді жыр арасында қарасөзбен де жеткізіп отырған.
Осы заңдылықты Күлтегін, Білге қаған, Тоныкөктерге арналған үш
шығарманың үшеуінен де кездестіреміз. Өз кейіпкерін дәріптеуде, оның
жойқын соғыстарда көрсеткен есепсіз ерліктерін суреттеуде сан түрлі
бояуды, бейнелеу тәсілін мол пайдалана отырып, шабытпен жырлаған
автор бір сәт прозалық баяндауды да қолданады.
1) Хан Тәңірі - Шығыс Тәңір тауындағы шың, Қырғызстан мен Қазақстан (Алматы облысына таудың солтүстік-батыс бөлігі қарайды) және Қытай шекарасында. Солтүстік жер шарындағы ең биік нүкте. Жергілікті қазақ пен қырғыздар бұл тауды кешке күн батарда қызарып кететін өңіне қарап "Қантау", "қантоо" деп те атаған.
2) Жетісу — тарихи-географиялық аймақ. Солтүстікте Балқаш, солтүстік-шығысында Сасықкөл мен Алакөл, шығыста Жетісу (Жоңғар) Алатауы, оңтүстік және оңтүстік-батысында Солтүстік Тянь-Шань жоталарымен шектеседі. Тарихи деректер мен зерттеулерде Жетісу атын құрайтын 7 өзен туралы түрліше пікір бар. А.К. Гейнс бұлардың қатарына Лепсі, Басқан, Сарқан, Ақсу, Бүйен, Қаратал және Көксу өзендерін жатқызса, А.Влангали Басқан, Сарқан өзендерінің орнына солтүстік-шығыстағы Аягөз, оңтүстік-шығыстағы Іле өзендерін атайды. В.В. Бартольдтың айтуынша, алғашқыда жергілікті халық Жетісу деп Іледен солтүстікке қарай созылған аймақты атаған, оған Лепсі, Басқан, Ақсу, Бүйен, Қызылағаш, Қаратал, Көксу өзендері енген. Ал Жетісу Іленің оңтүстігіне қарай созылған таулы аймақ деген ұғым 19 ғ-да тарап, сондай-ақ, оған Тянь-Шаньнің солтүстік-батыс және орталық аудандары да қосылатын болған. Тарихи әдебиетте Жетісу ұғымына Шу алабы мен Нарын өзенінің жоғарғы ағысын қамтитын атырап та кірген.
3) Сарыарқа — Қазақстанның ірі физикалық-географиялық және табиғи-тарихи аймағының бірі. Сарыарқа – халықтық атау. Сарыарқаға Қарағанды, Ақмола облыстарының жері толықтай, бұрынғы Торғай, Семей, Павлодар облысының біраз жері кіреді. Қарағанды облысының территориясы, негізінен, Сарыарқаның орта бөлігінде орналасқан. Сондықтан да жергілікті халық осы өңірді ежелден Сарыарқа, Арқа даласы деп атаған. Сарыарқа атауы «жер бетіндегі өсімдіктері күйгендіктен сарғайып жататын кең де үлкен жон, жалпақ үстірт, сансыз адырлы қырқа» ұғымын білдіреді.
4) Батыс Мұғалжар, немесе Бас жота бір-бірімен тіркесіп, меридиан бағытында созылатын жеке қырқалар тізбегін түзеді. Оңтүстік бөлігі биік және қатты тілімденген. Шығыс Мұғалжар тауы аласа, төбесі тегіс шоқылар тізбегі түрінде. Солүстік бөлігі айқын тау сипатында, оңтүстікке қарай бірте-бірте аласара береді де маңайындағы жазықтан аз-ақ көтеріліп тұратын аласа төбеге айналып кетеді. Мұғалжар тауы 48" с. е. маңында аяқталады, одан оңтүстікте абсолюттік биіктігі 250 м-ден аспайды. Мұғалжар тауы Ырғыз өзенінің салалары арасындағы суайрықты құрайды. Солтүстікке қарай Ор өзені ағып шығады.
Алатау — Орталық Азия мемлекеттері мен Ресей Федерациясының Сібірдегі тау жоталарының жалпы атауы. Оларға Күнгей Алатауы, Кузнец Алатауы, Талас Алатауы, Қырғыз Алатауы, Жетісу Алатауы, Iле Алатауы, т.б. жатады. Алыстан қарағанда мұндай таулардың төбесінен етегіне қарай мұздықтар мен көп жылдық қар жапқан ақтаңдақтары тау жоталарына ала түс береді. Атауы соған байланысты. Әдетте, мұндай таулар заңғар биік болып келеді. Тау етектерінде орман, аңғарында таулық шалғын және дала белдемдері алма-кезек орналасқан.
Жетісу және Iле Алатауының халық ұғымындағы жалпылама атауы
Объяснение:
лучший ответ болсыншы или лайк басындаршы