Шартты рай – іс-әрекеттің болу-болмау, іске асу-аспау мүмкіндігінің шартын көрсететін рай түрі. Етістікке -са, -се жұрнағы жалғану арқылы жасалады. Мысалы: Жақсы оқысаң,
кейін пайдасын көресің. Ертерек келсем, уақыт ұтамын.
Қалау рай адамның ниеті, ықыласы, ынтасына қатысты ақпаратты білдіреді. Етістікке:
1) -ғы, -гі, -қы, -кі жұрнағы мен тәуелдік жалғауы жалғануы және кел көмекші етістігінің
тіркесуі арқылы; 2) -ғай, -гей жұрнағы, оған жіктік жалғауы жалғану арқылы; 3) -са, -се
жұрнағы жалғанып, одан кейін игі сөзі мен еді көмекші етістігінің тіркесуі арқылы жаса-
лады. Мысалы: білгім келеді, барса игі еді, көрсем екен, жеткізгейсің, т.б.
Бұйрық рай іс-әрекетке қозғау салып, оның міндетті түрде орындалуын талап ете-
ді. І жақта етістікке -айын, -ейін, -йын, -йін; Көпше түрде -айық, -ейік, -йық, -йік; ІІ жақта
қосымша болмайды, көпше түрде -ыңдар, -іңдер, -ңдар, -ңдер; ІІІ жақта -сын, -сін қо-
сымшаларының жалғануы арқылы жасалады. Мысалы: Мен барайын. Сен бар. Сендер
барыңдар. Ол (олар) барсын.
2.
Ашық райлы сөйлемдердің қай шақта тұрғанын ажыратыңдар.
1955 жылдың 12 ақпанында ғарыш айлағын Қазақстанда тұрғызу турал
1957 жылдан бері «Байқоңыр» әлемдегі тұңғыш ә
гоо бт таланты,
Поэтому ему незачто критиковать маршрут номер46. Его водитель (автобуса) дяд Амантай хорошо относится к Райымбеку. Отец Райымбека знаком с ним, поэтому они свободно(открыто) с ним общаются. После школы делится с ним школьными новостями и радостями.
Однажды дяд Амантай подъехал к остановке но Райымбек не было. "Он же опоздает на уроки, может что-то случилось?" - думал он (водитель) пока Автобус стоял на остановке. Если он сейчас не прибежит, то он опоздает.
Қазақ отбасында.
Дәстүрлі қазақ отбасында қариялар, яғни аталарымыз бен әжелеріміздің алар орны ерекше.
Аталарымыз - халықтың, отбасының ең сыйлы адамы. Ол отбасының, елдің бірлігін сақтайтын, халықтың болашағын байыптайтын, көпті көрген дана қария. Ал әжелеріміз болса, тәлім – тәрбиенің бастауы, бізге үлгі – өнеге көрсетер асыл жандар, қазыналы бұлақтың қайнар көзі ғой. Жанұяда бала тәрбиелеуде алатын орны ерекше – осы мейірімді әжелеріміз. Қазақ отбасындағы әже орны ерекше әрі қадірлі. Әже - отбасының ғана емес, әулеттің де ұйытқысы, ағайын- абысындардың бірлігін, татулығын сақтайтын сыйлы анасы, кейінгі жастардың, келіндердің тәрбиешісі әрі ақылгөйі.
Ал бізге жарық дүние сылйаған әкеміз бен анамызыдң алдындағы һмірлің перзенттік парызымыз туралы ешқашан ұмытуға болмайды.
Әке деген - біздің асқар тауымыз, қорғанымыз, панамыз және асыраушымыз. Бұл дүниеде, менің ойымша, адамның екі ең жақын адамы бар: бірі - Ана болса, екіншісі - Әкеміз. «Әке көрген оқ жонар» деп бекер айтылмаса керек. Себебі әке бала үшін, әсіресе ер бала үшін ең жақын дос, сырлас, әрі үлгі тұтар азамат.
Әрбір адам үшін дүниедегі ең жақын адам ол - анасы. «Ана» деген сөз үш – ақ әріптен ғана құралса да, бұл сөзде орасан зор құдірет пен үлкен мейірімділік бар. Себебі, анамыз бізге баға жетпес сый - өмір сыйлады. Халқымыз "Анаңды үш рет Меккеге арқалап апарсаң да, ақ сүтін ақтай алмайсың" деген. Себебі әрбір ана баласы үшін түн ұйқысын төрт бөліп, ауырып қалса, уайымдап, кейін ержеткен кезде де әрқашан жанымыздан табылады. Ана деген - бұл өмірде ең жақын сырлас дос. Аналарымыз бізді сәби күнімізден бастап әдепті, мейірімді, ізетті болуға тәрбиелеп, бойымызға тек асыл қасиеттерді дарытуға тырысады. Осы ақ жаулықты аналарымыздың берген ізгі тәрбиесін бойымызға сіңіріп, салиқалы ұрпақ болып өссек, ата – аналарымыздың бізге артқан үкілі үміттерін ақтап, жерге қаратпасақ, нұр үстіне нұр болар еді деп білемін!