Наурызды тойлау "егер Бұлақ көрсең — оның бастауын тазала"деген көне салтпен байланысты таңның атысының дәстүрлі кездесуінен басталды.
таң атқанда барлық ересек тұрғындар, жастар мен балалар күректер мен кетмендерді қолына алып, бұлақ немесе арық маңындағы келісілген жерге жиналып, тазартылды. Содан кейін бәрі бірге құрметті ақсақалдардың басшылығымен ағаштарды отырғызды, қалыптасқан дәстүр бойынша: "табынға қарағанда ағаш адамның жадында қалсын", " бір ағашты кесіп тастаңыз — он отырғызыңыз!».
Салттық іс-шараларды орындағаннан кейін үш адам барлық көшелерді, алаңдарды, аулаларды аралап, барлығын үлкен мерекеге шақырды. Олар жарқын, мерекелік костюмдер киіп, қазақ ертегілерінің кейіпкерлері — Алдар Көсе, Жиренше және сұлу Қарашашқа қатар жүрді. Осыдан кейін мерекелік қойылым басталды. Адамдар көңіл көтеріп, бір — бірін Жаңа жылдың басталуымен құттықтап, бір — біріне жақсылық тіледі, осы мереке — Наурыз жыры үшін бұрыннан қалыптасқан әндерді шырқады, ер адам мен әйел арасындағы күрес, жаңылтпаш-жаңылтпаш-жұмбақтар шешті.
Бұл күндері көп тамақ пісіру әдеттегідей, ол келесі жылы гүлдену мен молшылықты білдіреді. Түстен кейін ауылдың жанындағы белгіленген жерде бұқа кесіліп, оның етінен "бел-котерер" тағамы дайындалды, бұл "түзеткіш диірмен" дегенді білдіреді, өйткені бұқа ең күшті жануарлардың бірі болып саналды, ал одан шыққан тамақ адамдарға күш пен төзімділік берді.
Жынысына, жасына және әлеуметтік қатыстылығына қарамастан барлық адамдар күнделікті міндеттерінен босатылды және тең құқықтарда көңілді ойындар мен ойындарға белсенді қатысты. Бұл уақытта ерлер мен әйелдер арасындағы қарым-қатынаста барлық этикалық тыйымдар алынып тасталды, тіпті аға деверем (қайынага) мен келен (келен) арасында әрқашан болған. Айтпақшы, ғалымдар бұл көңілді ойын-бұл еркін кездесулер мен жаппай бірлескен ойын-сауықтың алыс жаңғырығы деп санайды, бұл екі өзара кландар немесе фратиялар арасындағы өлі табиғаттың жандануы, ерлер мен әйелдер арасындағы қарым-қатынастардағы тыйымдар мен шектеулер қысқа уақытқа жойылған кезде.
Қазақтар Наурызды тойлаған кезде "7" санының болуы міндетті болып табылады — ол аптаның 7 күнін — әлемнің шексіздігінің уақытша бірліктерін қамтиды: ақсақалға қарама-қарсы наурыз-көже салынған 7 тостаған қойылуы тиіс. Барлығы 7 үйге барып, 7 қонақты шақыруы керек. "Көктем Туды "("С рождением весна") — қазақтар көшелерде, саябақтарда, скверлерде және стадиондарда бір-бірін Наурыз мерекесімен құттықтайды.Жеті санының өзі қазақтарда қасиетті сипатқа ие. Наурыз көженің жеті компоненті өмірдің жеті элементін білдіреді. Наурыз көже-жеті құрамдас бөліктен: су, ет, тұз, май, ұн, жарма және сүттен тұратын салттық тағам.
Жаңа жылдың кездесуіне қазақтар өте жауапкершілікпен қарады, оған алдын ала дайындала бастады, шаруашылықты ретке келтірді, арықтарды тазалады, тұрғын үйді тазалады, таза киім киді, бай үстел дайындады, ал егін, молшылық, жаңбыр, сүт тілектерінің белгісі ретінде тұрғын үйдегі барлық сыйымдылықтарды сүтпен, негізгі сумен, айранмен және астықпен толтырды. Ырымға сай , жүзеге асыру болып табылады жыл, және индия.
Наурыз. Билер
Қарттар айтқандай, Наурыз үйге кірген кезде барлық аурулар мен сәтсіздіктер оны айналып өтуі керек. Наурызды тойлау күні барлық тырысты болуы мейірімділікпен орналасуы рух, кездесу кезінде жүктеме бір-біріне объятья, высказывали ең жақсы тілектерін айтып, барлық қайғы мен бақытсыз араладық тарап.
Жазу өте ерте заманда жасалып, ұзақ тарихи даму кезеңдерден өтті. Даму барысында жетілуімен бірге оның принциптері де өзгеріп отырды. Оның себебі кай кез болмасын, жазуда сөздің дыбыстык жағын, яғни айтылу формасын дәл беру басшылыққа алынады, соған талпынады. Тілдегі дыбыстар өте күрделі кұбылыс. Оның айтылуындай етіп ешбір графика дэл бере алмайды. Сондықтан айту мен жазу арасында алшактыктар туындап, уақыт өте ол алшақтықтар тілдің табиғатына, дамуына өзінің кері әсерін тигізеді. Сан ғасырлар бойы тілдің өзінің даму заңдылығына нұқсан келеді. Оны жою үшін арнайы тілшілердің зерттеулерінің нэтижесінде тілдің сан ғасырлар бойы бұзылмай келе жатқан табиғатын сақтауға, одан эрі қарай дамуына оң әсер етуіне жағдай жасайтын дұрыс жазылуын камтамасыз ететін емле ережелері мен нұсқаулар талқыланып, келісіледі. Соның нәтижесінде емле ережелері енгізіледі. Сондьщтан да әлемдегі бірнеше ғасырлық тарихы бар жазу жүйелерінің ең жётілген түрінің өзіне де үнемі өзгертулер енгізіліп отырылған. Осының өзінде де кез келген жазу түрінде дыбыс жүйесі мен алфавиттің арасында алшақтықтар кездеседі.
Қазақ тілінің жазылуы мен айтылуы арасындағы алшақтыктар графиканың пайда болуымен тығыз байланысты. Сан ғасырлар бойы ауызша дамып, толығып, байып келген қазақ тілі XX ғасырда коғамдык кажеттіліктен туындаған жазбаша формасының дүниеге келуімен ауызша
жэне жазбаша формасының арасында алшақтықтар туындай бастады. Әлемдегі қай графиканы алсақ та, оның басты мақсаты тілдің табиғатын жазбаша формада дәл беру болып табылады. Осы мақсатты көздеген кез келген графика пайдалану барысында туындаған кемшіліктерді жою үшін өз тілдерінің ерекшелігене сәйкес емле ережелерін бекітеді.
Қазіргі қазақ емле ережесінің тарихына көз жіберсек, оның іргесі 1940 жылы кириллицияға («орыс жазуынаң) көшкен кезде қаланды [28,178]. Қазақ тілі емлесінің осы жазу бойынша түзілген қағидаларының 15-16 жылдық тәжірибеден кейін кем-кетігі ескеріліп, біршама реттелген нұсқасы 1957 жылы ұсынылып, заңдастырылды, яғни үкімет тарапынан арнайы каулы қабылданып, бекітілді. Европа елдері мен кытай, үнді, жапон сияқты халықтардың, жүздеген, тіпті кейбіреуінде мыңдаган жылдарға созылған жазу үрдісі бар халыктардың дұрыс жазу қағидаларын үкімет тарапынан бекітіп, көпшілікті соған бағынуға міндеттеу шарт та болмас. Бұларда дәстүр факторы өз-өзінен кызмет етіп жатады. Ал 1940 жылға дейін бас-аяғы он бес-жиырма жылдың ішінде үш түрлі: А.Байтұрсынұлы түзген қазактың тұңғыш ұлттык жазуы — араб таңбаларын, одан кейін оншакты жыл (1929-1940) колданған латын жазуын, 1940 жылдан бастап кабылданған кириллицаны пайдалануга мәжбүр болған қазак сиякты халыктың әр жазудың емлесінде дэстүрі калыптасып, орнығып үлгермеді, сондыктан эркім бұрыңғы жазудың тэртібін сактап, алакұлалык туғызуы мүмкін болғандықтан, 1940 жылы жаңа графикага көшкен кездегі емле ережелері де, 1957 жылғы оның біршама түзетілген жаңа редакциясы да ресми үкімет тарапынан арнаулы қаулымен бекітілген болатын.
Наурызды тойлау "егер Бұлақ көрсең — оның бастауын тазала"деген көне салтпен байланысты таңның атысының дәстүрлі кездесуінен басталды.
таң атқанда барлық ересек тұрғындар, жастар мен балалар күректер мен кетмендерді қолына алып, бұлақ немесе арық маңындағы келісілген жерге жиналып, тазартылды. Содан кейін бәрі бірге құрметті ақсақалдардың басшылығымен ағаштарды отырғызды, қалыптасқан дәстүр бойынша: "табынға қарағанда ағаш адамның жадында қалсын", " бір ағашты кесіп тастаңыз — он отырғызыңыз!».
Салттық іс-шараларды орындағаннан кейін үш адам барлық көшелерді, алаңдарды, аулаларды аралап, барлығын үлкен мерекеге шақырды. Олар жарқын, мерекелік костюмдер киіп, қазақ ертегілерінің кейіпкерлері — Алдар Көсе, Жиренше және сұлу Қарашашқа қатар жүрді. Осыдан кейін мерекелік қойылым басталды. Адамдар көңіл көтеріп, бір — бірін Жаңа жылдың басталуымен құттықтап, бір — біріне жақсылық тіледі, осы мереке — Наурыз жыры үшін бұрыннан қалыптасқан әндерді шырқады, ер адам мен әйел арасындағы күрес, жаңылтпаш-жаңылтпаш-жұмбақтар шешті.
Бұл күндері көп тамақ пісіру әдеттегідей, ол келесі жылы гүлдену мен молшылықты білдіреді. Түстен кейін ауылдың жанындағы белгіленген жерде бұқа кесіліп, оның етінен "бел-котерер" тағамы дайындалды, бұл "түзеткіш диірмен" дегенді білдіреді, өйткені бұқа ең күшті жануарлардың бірі болып саналды, ал одан шыққан тамақ адамдарға күш пен төзімділік берді.
Жынысына, жасына және әлеуметтік қатыстылығына қарамастан барлық адамдар күнделікті міндеттерінен босатылды және тең құқықтарда көңілді ойындар мен ойындарға белсенді қатысты. Бұл уақытта ерлер мен әйелдер арасындағы қарым-қатынаста барлық этикалық тыйымдар алынып тасталды, тіпті аға деверем (қайынага) мен келен (келен) арасында әрқашан болған. Айтпақшы, ғалымдар бұл көңілді ойын-бұл еркін кездесулер мен жаппай бірлескен ойын-сауықтың алыс жаңғырығы деп санайды, бұл екі өзара кландар немесе фратиялар арасындағы өлі табиғаттың жандануы, ерлер мен әйелдер арасындағы қарым-қатынастардағы тыйымдар мен шектеулер қысқа уақытқа жойылған кезде.
Қазақтар Наурызды тойлаған кезде "7" санының болуы міндетті болып табылады — ол аптаның 7 күнін — әлемнің шексіздігінің уақытша бірліктерін қамтиды: ақсақалға қарама-қарсы наурыз-көже салынған 7 тостаған қойылуы тиіс. Барлығы 7 үйге барып, 7 қонақты шақыруы керек. "Көктем Туды "("С рождением весна") — қазақтар көшелерде, саябақтарда, скверлерде және стадиондарда бір-бірін Наурыз мерекесімен құттықтайды.Жеті санының өзі қазақтарда қасиетті сипатқа ие. Наурыз көженің жеті компоненті өмірдің жеті элементін білдіреді. Наурыз көже-жеті құрамдас бөліктен: су, ет, тұз, май, ұн, жарма және сүттен тұратын салттық тағам.
Жаңа жылдың кездесуіне қазақтар өте жауапкершілікпен қарады, оған алдын ала дайындала бастады, шаруашылықты ретке келтірді, арықтарды тазалады, тұрғын үйді тазалады, таза киім киді, бай үстел дайындады, ал егін, молшылық, жаңбыр, сүт тілектерінің белгісі ретінде тұрғын үйдегі барлық сыйымдылықтарды сүтпен, негізгі сумен, айранмен және астықпен толтырды. Ырымға сай , жүзеге асыру болып табылады жыл, және индия.
Наурыз. Билер
Қарттар айтқандай, Наурыз үйге кірген кезде барлық аурулар мен сәтсіздіктер оны айналып өтуі керек. Наурызды тойлау күні барлық тырысты болуы мейірімділікпен орналасуы рух, кездесу кезінде жүктеме бір-біріне объятья, высказывали ең жақсы тілектерін айтып, барлық қайғы мен бақытсыз араладық тарап.
Жазу өте ерте заманда жасалып, ұзақ тарихи даму кезеңдерден өтті. Даму барысында жетілуімен бірге оның принциптері де өзгеріп отырды. Оның себебі кай кез болмасын, жазуда сөздің дыбыстык жағын, яғни айтылу формасын дәл беру басшылыққа алынады, соған талпынады. Тілдегі дыбыстар өте күрделі кұбылыс. Оның айтылуындай етіп ешбір графика дэл бере алмайды. Сондықтан айту мен жазу арасында алшактыктар туындап, уақыт өте ол алшақтықтар тілдің табиғатына, дамуына өзінің кері әсерін тигізеді. Сан ғасырлар бойы тілдің өзінің даму заңдылығына нұқсан келеді. Оны жою үшін арнайы тілшілердің зерттеулерінің нэтижесінде тілдің сан ғасырлар бойы бұзылмай келе жатқан табиғатын сақтауға, одан эрі қарай дамуына оң әсер етуіне жағдай жасайтын дұрыс жазылуын камтамасыз ететін емле ережелері мен нұсқаулар талқыланып, келісіледі. Соның нәтижесінде емле ережелері енгізіледі. Сондьщтан да әлемдегі бірнеше ғасырлық тарихы бар жазу жүйелерінің ең жётілген түрінің өзіне де үнемі өзгертулер енгізіліп отырылған. Осының өзінде де кез келген жазу түрінде дыбыс жүйесі мен алфавиттің арасында алшақтықтар кездеседі.
Қазақ тілінің жазылуы мен айтылуы арасындағы алшақтыктар графиканың пайда болуымен тығыз байланысты. Сан ғасырлар бойы ауызша дамып, толығып, байып келген қазақ тілі XX ғасырда коғамдык кажеттіліктен туындаған жазбаша формасының дүниеге келуімен ауызша
жэне жазбаша формасының арасында алшақтықтар туындай бастады. Әлемдегі қай графиканы алсақ та, оның басты мақсаты тілдің табиғатын жазбаша формада дәл беру болып табылады. Осы мақсатты көздеген кез келген графика пайдалану барысында туындаған кемшіліктерді жою үшін өз тілдерінің ерекшелігене сәйкес емле ережелерін бекітеді.
Қазіргі қазақ емле ережесінің тарихына көз жіберсек, оның іргесі 1940 жылы кириллицияға («орыс жазуынаң) көшкен кезде қаланды [28,178]. Қазақ тілі емлесінің осы жазу бойынша түзілген қағидаларының 15-16 жылдық тәжірибеден кейін кем-кетігі ескеріліп, біршама реттелген нұсқасы 1957 жылы ұсынылып, заңдастырылды, яғни үкімет тарапынан арнайы каулы қабылданып, бекітілді. Европа елдері мен кытай, үнді, жапон сияқты халықтардың, жүздеген, тіпті кейбіреуінде мыңдаган жылдарға созылған жазу үрдісі бар халыктардың дұрыс жазу қағидаларын үкімет тарапынан бекітіп, көпшілікті соған бағынуға міндеттеу шарт та болмас. Бұларда дәстүр факторы өз-өзінен кызмет етіп жатады. Ал 1940 жылға дейін бас-аяғы он бес-жиырма жылдың ішінде үш түрлі: А.Байтұрсынұлы түзген қазактың тұңғыш ұлттык жазуы — араб таңбаларын, одан кейін оншакты жыл (1929-1940) колданған латын жазуын, 1940 жылдан бастап кабылданған кириллицаны пайдалануга мәжбүр болған қазак сиякты халыктың әр жазудың емлесінде дэстүрі калыптасып, орнығып үлгермеді, сондыктан эркім бұрыңғы жазудың тэртібін сактап, алакұлалык туғызуы мүмкін болғандықтан, 1940 жылы жаңа графикага көшкен кездегі емле ережелері де, 1957 жылғы оның біршама түзетілген жаңа редакциясы да ресми үкімет тарапынан арнаулы қаулымен бекітілген болатын.