СОЧ ПО КАЗАХСКОМУ ЯЗЫКУ БЕЗ ИГНОРА 1-тапсырма. Екі мәтінді мұқият оқып, салыстырмалы талдау жаса.
1-мәтін
Қазақ даласында қолөнер ерте дамыған. Қазақ халқы күнделікті тұрмысқа қажет заттарды қолдан жасаған. Оларды талғаммен әшекейлеген. Қазақтар киіз басып, сырмақ жасау, кесте тігу, алтын күмістен әшекей жасау технологиясын керемет меңгерген.
Қазақта ою-өрнек кең тараған. Қазақтың ою-өрнегі халықтың ойы ұшқыр, талғамы биік болғанын көрсетеді. Ғимараттарды, жиһаздарды, ағаштан жасалған ыдыстарды ою-өрнекпен әшекейлеген. Ою-өрнек – Ұлы дала өркениетінің бір түрі.
2-мәтін
Зергерлік өнер – қазақ қолөнерінің бір түрі. Зергерлік өнер Ұлы дала елінің сән-салтанатын, байлығын, биік талғамын көрсетеді. Зергерлер көбіне әйелдердің сәндік бұйымдарын жасайды. Сәндік бұйымдарға білезік, сақина, жүзік, сырға жатады.
Білезік – ертеден келе жатқан білекке тағатын сәндік бұйым. Қыз бала 3-4 жасқа келгенде ата-анасы білезік соқтырған. Әшекей бұйымдарды «Қыз бала сән-салтанатта өссін!» деген оймен алтын-күмістен соқтырған. Білезік бергенде «Қолың өнерлі болсын!» деп тілек айтқан.
1. Екі мәтіннің ұқсастығы
2. Айырмашылығы
3. Екі мәтінге тақырып қой
2-тапсырма. Мәтін бойынша сұрақтарға жауап бер
1.
2. Қазақ қолнерінің түрі?
1) Домбыра тарту
2) Зергерлік өнер
3) Қобыз ойнау
4) Көкпар ойыны
3. Халықтың ұшқыр ойын, биік талғамын көрсететін өркениеттің бір түрі?
1) Киіз басу
2) Сырмақ жасау
3) Ою-өрнек
4) Кесте тігу
4. Сәндік бұйымға не жатпайды?
1) Орамал
2) Білезік
3) Сақина
4) Сырға
5. Шеберлер зергерлік бұйымдарды неден жасаған?
1) Темірден
2) Қоладан
3) Мыстан
4) Күмістен
6. Білекке тағатын бұйым?
1) Сырға
2) Жүзік
3) Білезік
4) Шашбау
7. Әшекей бұйымдарды қандай мақсатта таққан?
1) Елдің байлығын көрсету үшін
2) Сән-салтанатта өссін деп
3) Биік талғамды халық екені көрсету үшін
4) Көз тимесін деп
3-тапсырма. Мәтін бойынша берілген сөздерді сәйкестендір
Қазақ . . .
Сән- . . .
Талғамы . . .
Ойы . . .
Сәндік . . .
Кесте . . .
Қажет . . .
Дала . . .
Керекті сөздер: салтанат, биік тігу, заттар, өркениеті, даласы, ұшқыр, бұйым.
4-тапсырма. «Мен елімнің болашағымын» тақырыбы бойынша өз ойыңды жеткіз ( 120-140 сөз).
- тақырып бойынша мәлімет беру;
- жаңа сөздер мен тірек сөздерді қолдану;
- тақырыпты ашу.
Хикаят (Әпсана) (парсы, апсанс - аңыз, араб, хикаят - әңгіме) - қазақ фольклорлық прозасының жанры. Бұл терминді орыс, Еуропа әдебиеттерінде қалыптасқан легенда (лат. legenda) - ұғымының баламасы ретінде қазақ фольклортануына С.Қасқабасов енгізген. Әпсана - бағзы бір замандарда болыпты-мыс делінетін оқиғаларға немесе пайғамбардың, әулие-әнбиелердің ғажайып істерін баяндайтын діни сюжеттерғе негізделген, сондай-ақ нақтылы тарихи, кітаби дерек, тиянағы жоқ, таза қиялдың жемісі ретінде туған, фольклорлық прозаның көркемдік сипаты мейлінше қанық үлгісі. Әпсанадан аңызға да, мифке де, ертегілерге де тән жанрлық белгілер бірдей ұшырасады. Оқиғаның тым көне, архаикалық сипаты белгілі бір идеялық, тақырыптық бағдарды діттейтін сюжеттік-композициясын шарттылықтың басымдылығы, көп нұсқалық - әпсананың негізгі ерекшеліктері әпсана шартты түрде тарихи-мекендік, діни-кітаби, әлеуметтік-утопиялық деп үшке бөлінеді. Тарихи-мекендік әпсана есте жоқ ескі дәуірде өткен оқиғалар, тарихи тұлғалар жайына арналады (Ескендір Зұлқарнайын, Қызыр, Қорқыт туралы әпсана). Діни- кітаби әпсана құран хикаяларын мазмұндап, әулиелердің тағдыр-талайын, тіршілік тауқыметін, т.б. өзек етеді (Мысалы: Аюп, Мұса, Әзірет Әли, Нұх, т.б. туралы әпсаналар). Ал әлеуметтік-утопиялық әпсаналар халықтың тәңірі қалаған абат мекен Жеруйық хакындағы ой-арманынан туындайды (Асан қайғы, Абат, Өтеген батыр іздейтін Жерұйық, Жиделі-Байсын туралы әпсаналар).