mrcoblov

06.06.2021 02:23 •  Қазақ тiлi

Составьте план к тексту плеез туып-өскен жері бөкей хандығы, қазіргі батыс қазақстан облысының жаңақала ауданына қарасты жиделі деген жер. топырақ бұйырған орны – астрахан облысының бұрынғы «шайтани батага», қазіргі «құрманғазы төбе» деп аталатын жер. шыққан тегі – кіші жүз, он екі ата байұлынан өрбіген сұлтансиықтың қызылқұрт бұтағы. құрманғазының жетінші атасы ерші деген кісі от тілді, орақ ауызды, сөз дарыған болыпты. ал, нағашы жұрты – беріш руы. қалмақ шапқыншылығы кезінде асқан ерлігімен көзге түскен ағатай батырдың есімі исі берішке ұран болған. одан берідегі өтеміс би, махамбет ақын, исатай батыр бір ғана беріш руының емес, исі қазақтың ардақты ұлдары.[2] құрманғазының әкесі сағырбай (шын аты дүйсенбай деген сөз бар) өнерге мойын бұра алмаған, шаруа болыпты. құрманғазының бесінші атасы әулеті шетінен домбыраға тіл бітірген өнерпаз болса керек. ал жетінші атасы ерші деген кісі от тілді, орақ аңызды, сөз дарыған екен. күні бүгінге дейін ел ішінде «ершінің еркегін қойып, әуелі әйелімен айтысып ал» деген сөз бар. құрманғазының нағашы жұрты - беріш руы. ерлік пен еркіндікті дәстүр еткен елдің қызы, құрманғазының анасы алқа да келін болып түскенше даланың ерке желіндей еркін өciп, еркек - шора болып, ойын - тойдың шырайын келтірген. кейін игіліктың қызы әуеске үйленгенде құрманғазы үшін беріш руы енді қайын жұрты болады. құрманғазының кезінен - ақ ең айткыш тілі, ең сезімтал тілі қос ішекті домбыра көмейінен шығатын күй тілі еді. сондықтан да, ол сахараның даңғыл көкірек дәулескер күйшісі соқыр есжанды алғаш көpiп тыңдасымен-ақ домбырасынын тілін мен дінін түсініп, ұйып тыңдайды. сондықтан да, өзінің замандастары шеркеш, байжұма, ң сияқты күйшілердің күйін құныра тартып, сол күйлерден уақыттың ең шыншыл сырын ұғады. ал құрманғазының ұстазы - ұзақ болатын. 1830 жылы беріштен шыққан исатай тайманұлы және оның жан досы, дауылпаз ақын, дәулескер күйші махамбет өтемісұлы бастаған жәңгір-ханға шаруалар көтерілісінде құрманғазы да болады. сол жылдарында «кішкентай» деген күй шығарады. 1857 жылы құрманғазыны түрмеге отырғызады. сібірге айдатайын деп жатқан жерден ол қашып құтылады. екінші рет оны орынбор түрмесіне қамайды, бірақ генерал-губернатор перовскийдің қолдауымен құтқарылады. түрме тақырыбына бірталай күй шығарады: «қайран шешем», «ертең кетем», «кісен ашқан», «түрмеден қашқан», «арба соққан», «перовский маршы», «не кричи не шуми», «машина». 1880 жылы астрахан түбіндегі сақмар елді мекеніне қоныс аударады. қауым арасында ерекше құрметке бөленген құрманғазы дина нүрпейісова, ерғали есжанов, меңдіғали сүлейменов сынды мирасқорларын жинайды. сол дәуірде әйгілі болған кө, менетай, менқара, сүгірәлі, торғайбай, шора сынды домбыра тарту шеберлері де құрманғазыны ұстаз тұтқан. құрманғазы сахараның даңғыл көкірек дәулескер күйшісі соқыр есжанның алдын көріп, дәулеткерей сияқты жайсаң күйшімен сырлас болып, шеркеш, байжұма, ң сияқты күйшілердің өнерінен өнеге алған.