Атау септік (Именительный падеж) Кім? – кто? Не? - что? Жалғауы жоқ (Нет окончания) С о ң ғ ы д ы б ы с (последний звук)
Ілік септік (Родительный падеж) Кімнің?- чей? Ненің?- чего? Дауысты, үнді (после гласных и согласных н,ң,м) - ның –нің - ж,з,р,л,й,у дыбыстарынан соң (после данных звуков) - дың – дің - к,п,с,т,ф,ш,қ,б,в,г,д дыбыстарынан соң (после данных звуков) - тың - тің-
Барыс септік (Дательный падеж) Кімге?- кому? Неге?- чему? Қайда?- куда? Дауысты және н, ң, м, ж, р, л, й дыбыстары- нан соң (после гласн-ных и данных согл) - ға - ге -а –е - п, с, т, ф, ш, б, в, г, д дыбыстарынан соң (после данных звуков) - қа - ке -1 және 2 жақтың тәуелдік жалғауларынан кейін -а, - е- (после притяжат.окончаний 1 и 2 лица; -а, - е-)3 жақта (после 3 лица- на - не -)
Табыс септік (Винительный падеж) Кімді? - кого? Нені?- чего? Кімін?- кого? Несін?- чего? Дауысты (после гласных) -ны - ні - н м, н, ң , з, ж, р, л, й, у дыбыстарынан соң (после данных звуков) - ды - ді - к, қ,п,с,т, ф, ш, б, в, г, д дыбыстарынан соң (после данных звуков) - ты - ті -
Жатыс септік (Местный падеж) Кімде?- у кого? Неде?- на чем? в чем? Қайда?- где? Қашан?- когда? Дауысты және м, н, ң, з, ж, л, р, й дауыссыздарынан соң (после гласных, также после данных согл) - да - - де - -сы, - сі- тәуелдік жалғауларынан соң (после данных притяжательных окончаний) - нда - - нде - к, қ, п, с, т, ф, ш, б, в, г, д дыбыстарынан соң (после данных звуков) - та - - те -
Шығыс септік (Исходный падеж)Кімнен? - от кого? от чего? Қайдан?- откуда? Қалай?-как? Дауысты және з, ж, р, л дауыссыздарынан соң (после гласных и данных согласных) - дан - ден - м, н, ң, сы, сі дыбыстарынан соң (после данных звуков) - нан - нен - к, қ, п, с, т, ф, ш, б, в дыбыстарынан соң (после данных звуков) - тан - тен -
Көмектес септік (Инструментальный падеж)Кіммен?-с кем? Немен?-с чем? Қалай?- как? Дауысты және м, н, ң, р, л дауыссыздарынан соң (после гласных и данных согласных) - мен -менен - з,ж дыбыстарынан соң (после данных звуков) - бен - бенен к, қ, п, с, т, ф, ш, б, в, г, д дыбыстарынан соң (после данных звуков) - пен - пенен -
Жеті атасын білмеген — жетімдіктң белгісі. Если до седьмого колена своей родословной не узнаешь — сиротой прослывешь. Жақсы болса алғаның, үйіңнен кісі кетпейді. Жаман болса алғаның, шын досың да шеттейді. Если жена хорошая, гости не переводятся в доме; если жена плохая, даже друг обходит твой дом. Жақсы әйел жарының жақсысын асырар, жаманын жасырар. Достоинства мужа прославит добрая жена, и недостатки сгладит она. Әкені көріп ұл өсер, шешені көріп қыз өсер. Cын берет пример с отца, дочь - с матери. Бала – көңiлдiң гүлi, көздiң нұры. Дети – цветы души и свет для глаз. Жақсы әке – жаман балаға қырық жылдық ризық. Добрая слава отца сорок лет служит непутёвому сыну. Жақыныңды жат етсең, Жатқа күлкі боларсың. Сторониться своих – стать посмешищем для чужих Жақсы келін – қызыңдай, жақсы күйеу – ұлыңдай. Хорошая невестка, как дочь родная; хороший зять, как сын родной Бесіксіз үйде береке жоқ. В доме, где колыбель не качают, уюта не бывает. Алты ұл туған ананы — ханым десе болады, кезек сыйласқан ағайынды — жаным десе болады. Мать, родившую шестерых сыновей, называй царицей; хорошую родню называй души частицей.
Ілік септік (Родительный падеж) Кімнің?- чей?
Ненің?- чего? Дауысты, үнді (после гласных и согласных н,ң,м) - ның –нің - ж,з,р,л,й,у дыбыстарынан соң (после данных звуков) - дың – дің - к,п,с,т,ф,ш,қ,б,в,г,д
дыбыстарынан соң (после данных звуков) - тың - тің-
Барыс септік (Дательный падеж) Кімге?- кому? Неге?- чему?
Қайда?- куда? Дауысты және н, ң, м, ж, р, л, й дыбыстары- нан соң (после гласн-ных и данных согл) - ға - ге -а –е - п, с, т, ф, ш, б, в, г, д дыбыстарынан соң (после данных звуков) - қа - ке -1 және 2 жақтың тәуелдік жалғауларынан кейін -а, - е- (после притяжат.окончаний 1 и 2 лица;
-а, - е-)3 жақта (после 3 лица- на - не -)
Табыс септік (Винительный падеж) Кімді? - кого? Нені?- чего? Кімін?- кого? Несін?- чего? Дауысты (после гласных)
-ны - ні - н м, н, ң , з, ж, р, л, й, у
дыбыстарынан соң (после данных звуков)
- ды - ді - к, қ,п,с,т, ф, ш, б, в, г, д
дыбыстарынан соң (после данных звуков)
- ты - ті -
Жатыс септік (Местный падеж) Кімде?- у кого? Неде?- на чем? в чем? Қайда?- где? Қашан?- когда? Дауысты және
м, н, ң, з, ж, л, р, й дауыссыздарынан соң (после гласных, также после данных согл) - да - - де - -сы, - сі- тәуелдік жалғауларынан соң (после данных притяжательных
окончаний) - нда - - нде - к, қ, п, с, т, ф, ш, б, в, г, д дыбыстарынан соң (после данных звуков) - та - - те -
Шығыс септік (Исходный падеж)Кімнен? - от кого? от чего? Қайдан?- откуда? Қалай?-как? Дауысты және з, ж, р, л дауыссыздарынан соң (после гласных и данных согласных)
- дан - ден - м, н, ң, сы, сі дыбыстарынан соң (после данных звуков) - нан - нен - к, қ, п, с, т, ф, ш, б, в
дыбыстарынан соң (после данных звуков) - тан - тен -
Көмектес септік (Инструментальный падеж)Кіммен?-с кем? Немен?-с чем? Қалай?- как? Дауысты және м, н, ң, р, л дауыссыздарынан соң (после гласных и данных согласных)
- мен -менен - з,ж дыбыстарынан соң (после данных звуков)
- бен - бенен к, қ, п, с, т, ф, ш, б, в, г, д дыбыстарынан соң (после данных звуков) - пен - пенен -
Ескерту: көмектес септік жалғаулары үндестік заңына бағынбайды.
Жеті атасын білмеген — жетімдіктң белгісі. Если до седьмого колена своей родословной не узнаешь — сиротой прослывешь. Жақсы болса алғаның, үйіңнен кісі кетпейді. Жаман болса алғаның, шын досың да шеттейді. Если жена хорошая, гости не переводятся в доме; если жена плохая, даже друг обходит твой дом. Жақсы әйел жарының жақсысын асырар, жаманын жасырар. Достоинства мужа прославит добрая жена, и недостатки сгладит она. Әкені көріп ұл өсер, шешені көріп қыз өсер. Cын берет пример с отца, дочь - с матери. Бала – көңiлдiң гүлi, көздiң нұры. Дети – цветы души и свет для глаз. Жақсы әке – жаман балаға қырық жылдық ризық. Добрая слава отца сорок лет служит непутёвому сыну. Жақыныңды жат етсең, Жатқа күлкі боларсың. Сторониться своих – стать посмешищем для чужих Жақсы келін – қызыңдай, жақсы күйеу – ұлыңдай. Хорошая невестка, как дочь родная; хороший зять, как сын родной Бесіксіз үйде береке жоқ. В доме, где колыбель не качают, уюта не бывает. Алты ұл туған ананы — ханым десе болады, кезек сыйласқан ағайынды — жаным десе болады. Мать, родившую шестерых сыновей, называй царицей; хорошую родню называй души частицей.