Төрт түліктің пайдасы
шалаң.
Төрт түлік малдың ең қасиеттісі - түйе Қазақ халқы
уйені «Дала кемесі» деген. Ол шелге шы
са - колін, жесе - ет, ал күні киімге қараган,
назақтар түйенің жүнінен шапан киген, ол жеңіл, жүмсақ
ар кыста жылы болған. Түйенің жүнінен тек жамылғы
көрпелер жасаған, «аяқасты тастауға болмайды» деп
тесені жасамаған. Түйенің шудасын қайнатып, емге
пайдаланған, ал терісінен ер қаптаған. Сүтін емге
пайдаланған. Сүтi қою, құнарлы. Сүтінен шұбат, құрт,
балқаймақ, т.б. жасаған,
Сиыр малын қазақтар көбінесе кешке де, егіске де
пайдаланған. Сиыр үйдің берекесі, отбасының асыра-
ушысы ретінде қадірлі мал болған. Ертеде сиы-
ры жоқ үй ас-ауқаты жұтаң болып есептелген.
Ертеде сиырдың терісінен құдықтан су тартатын
қауға ыдыс, қымыз ашытатын саба, сусын құятын
торсық жасаған. Тіпті сиырдың тезегін отын ретінде
пайдаланған. Тезекті егіншілікте тыңайтқыш ретінде
пайдаланған. Ал мүйізінен тарақ жасаған.
Қой - төрт түліктің ішіндегі қазақ үшін сүйіктісі.
«Мал өсірсең – қой өсір, пайдасы оның көл көсір», —
деген қазақ атамыз. Өзі өсімтал, тез ет беріп,
қонақкәдеге жарап отырады, сүті майлы әрі жұғымды,
Қой мен ешкінің иленген терісін түрлі сырткиім мен
аяқкиім тігуге пайдаланған. Қойдың жүнінен киіз басып
Жіп иіріп, бау жасаған, кілем, текемет тоқыған
Қазақ халқы қой мен ешкіні («уаң малдеп атайды
ЕШКІ - өте өсімтал мал. ЕШКІНІҢ еті жеңіл әрі сіңімді,
сүті өте құнарлы. Ешкінің сүттісін арнайы ұстап, ана
сүтіне жарымаған баланы ешкі сүтімен асыраған. Ешкіні
«жеңілтек мал» деп есептеген, мінезі ұшқалақ, шыдамсыз
баланы: «Ешкі құсап селтеңдеп», деп ешкіге теңеген,
Қазақтың қасиеті малдарының бірі - ЖЫЛҚЫ. Ат - ер
қанаты. Жылқы жүйрік, әрі өте төзімді мал. Оны салт мін-
ген, көлік ретінде де пайдаланған. Жылқының қымызын
емге пайдаланған. Жылқының жал-құйрығынан арқан-
жіп еседі, етінен қазы-қарта, жал-жая жасайды. - переведите текст кому не трудно?
«Ұлы Дала» ұғымы – баяғыдан бар ұғым. Дешті Қыпшақ деген сөз қыпшақтың даласы деген сөз. Ұлы Дала ұғымына мынау Алтайдан Қара теңізге дейінгі даланы атайтын болған. Оның негізгі аумағы – біздің қазақтың жері. Біздің даламызда кен де болған, темір де болған, қолөнер де болған, бәрі болған», – деп атап өтті мемлекет басшысы.
Осы орайда президент мұндай ұғымның көптеген елдерде бар екендігін атап өтіп, жапондар күншығыс еліміз, қытайлықтар аспан асты еліміз, кәрістер таңғы шық еліміз деп санайтындығын мысалға келтірді.
«Бізде де сондай ұғыммен теңестіретін болсақ, бізге «Ұлы Дала еліміз» деп айтқан келеді. «Ұлы Дала» мен «Көк аспан» деп те айтуға болар еді. Кең дала – біздің жеріміз.
Аққулар ұйықтағанда — Мұқағали Мақатаевтың поэмасы, 1973 жылы жазылған.
Қысқаша мазмұны Өңдеу
Бұл поэмада бір жанұяның жалғыз баласы ауыр сырқатпен сырқаттанып қалады. Тәуіп шал баланы тек аққудың қанатымен аластаса ғана дертінен айрылады деп айтады. Әкесінің аққуды өлтіруге дәті бармағандықтан оның орнына анасы мылтығын алып, қасиетті аққулар мекендейтін көлге барады. Көлге келгенде ананың қолындағы мылтығы абайсызда атылып қалады да, мылтықтың оғы аққуға тиеді. Шуды естіген қарт жылқышы көлге қарай келеді де, аққу өлтірген анаға ақыл береді. Қалай болса да ана аққуды үйге әкеледі,алайда үйге қайтып оралғанда баласынын қайтыс болғанын түсінеді.
Шығарма кейіпкерлері Өңдеу
Ана - баланың анасы. Ержүрек, батыл,өзінің баласына деген махаббаттан киелі аққу құсты атып өлтіргендіктен баласынан да айырылды.
Бала - сырқаттанып жатқан бала. Оның өмірі қыл үстінде болды.
Тәуіп шал - емші. Есінен ауысқан а ң ата-анасына өтірік айтты.
Әке - баланың әкесі. Қоянжүрек, ар-намысты. Құдайшылық жолынан түспеуді жөн көріп, киелі аққу құсты атудан бас тартты.
Жылқышы - жылқы бағып жүрген адам. Парасатты, ақылды, данышпан. Ол анаға ақыл айтып, оны дұрыс жолға қоюды тырысты.