Табиғаттың бір 6-тапсырма. Графикалық диктант жаз. Егер берілген пікірмен келіссен.
үшбұрыш белгісін, ал келіспесең, төртбұрыш белгісін қой. Белгілерді
жылдам әрі дұрыс қойған сыныптастарыңды анықта.
1. А өйткені ол
бөлігі.
2. Адам табиғатты билеп-төстеуші, бағындырушы.
3. Ежелгі адамдар табиғат құбылыстарынан қорқып, соларға
табынған.
4. Тұрмыс заттары, құрылыстар, қолжазбалар, кітаптар, тиын-
дар – тарихи ескерткіштер.
5. Тарих - адамдардың өткен өмірі туралы ғылым.
Ағын су арнасын табады.
Ағын су бал татыр,
Ақ шабағы май татыр.
Ағын су жолын табады,
Ақ адам оңын табады.
Ақ қар көп болса — ақ нан көп.
Ақпаса су бұзылады.
Алпыс күн тасыған су алты күнде қайтар.
Арық бар жерде су бар,
Су бар жерде ну бар.
Арық қазбасаң су келмейді.
Бұлағы болмаса өзен де саркылар.
Бұлақ көрсең көзін аш.
Бүлаққа бүлақ қосылса — "егізбіз" дейді,
Көлге көл қосылса — "теңізбіз" дейді.
Дария арам болмайды ит қанша сигенмен.
Дария басы — бұлақ.
Дария толы су болса ит тілімен су ішер.
Жеті күн жауған жаңбырдан желіп өткен су артық (Кыпшақ Сейітқұл).
Иірімі жоқ судан иірілген балық не табады?
Көлдің көркі — құрақ,
Таудың көркі — бұлақ.
Көл жағалағанның көні кеппес.
Көл көлге құяды,
Сел селге құяды — шұқанаққа дым да жоқ.
"Көлмін" деп көпіресің ішінде бір балығың жоқ.
Көл тартылса кұс қашар.
Казғанмен су шықпайды қыр басынан(Біржан сал)
Қара суға жапалақтап қар жауса қара балық ұрық салады.
Құдық қазсаң көлді каз,
көл суалмай суалмас (Ақтамберді жырау).
Қыдырдың қасыңда болғанша,
бұлақтың басында бол.
От — арық, су — семіз.
Өзен ақса — көл,
Дария ақса — сел.
Өзен бойы тұрғанда
өзге жерге қонбаңыз.
Өзен жағалағанның өзегі талмас.
Өзен-суға жарасқан қамысы мен қоғасы,
Қарияға жарасқан аузындағы тобасы.
Өзен суын жаңбыр тасытады,
Адам қадірін еңбек асыртады.
Өзен ұзақ ағады бұлағы болса басында,
Іздеген бақыт табады жалықпаса жасында.
Сағадағы су ішеді,
Аяқтағы у ішеді.
Сай қуалап су ағар,
Жел қуалап от жанар.
Сасық суда жайын жоқ,
Олжа малда қайыр жоқ.
Саяз су сарқырап ағады.
Су аққан жерінен ағар, шөп шыққан жеріне шығар.
Су ақса — сайына,
Жылқы жоғалса — үйіріне.
Су анасы — бұлақ,
Сөз анасы — құлақ.
Су аяғы — құрдым.
Су байлық — алты айлық,
Қар байлық — үш айлық.
Су бар жерде ырыс бар:
ұстап балық жейсің,
ақ бидай егіп, нанын жейсің.
Су басынан бұзылады.
Су басынан тынады,
Балық басынан шіриді.
Су бергеннің сауабы бар,
Су төккеннің жауабы бар.
Су бермегенге сүтіңді бер —
ақ ниетінді білсін.
Су болмай балық аулауга болмас,
Жүз жыртпай дау даулауға болмас.
Суға кеткен тал қармайды.
Суға салған тонның енді аяйтын несі қалды?
Суға тері и болмас,
Сұғанақ жігіт би болмас.
Судағы балыққа қуанба, өлі сенікі емес.
Су — диханның каны,
Жер — қолыңдағы наның.
Судың басы бұлақ болса, аяғы құяр теңізге.
Жақсыдан жаман туса да, тартпай қоймас негізге.
Судың да сұрауы бар.
Судың жолын құм бөгер,
Ердің жолын сұм бөгер.
Судың терең саязын ағысынан білерсің,
Аттың жақсы, жаманын шабысынан білерсің.
Судың түбін шым бекітеді,
Сөздің түбін шын бекітеді.
Суды өзі кешіп ішпей мал қоңданбайды,
Шөпті өзі орып жемей мал жонданбайды.
Суды шым бөгейді, дауды қыз бөгейді.
Суды шым тоқтатар,
Сөзді шын тоқтатар.
Су жүрген жер молшылық, абат емей немене.
Жақсылардың сөздері қанат емей немене.
Су жүрген жер шүлен.
Су — зер, сушы — зергер.
Су кезегінен қалған он екі ай аш.
Су келтірер мәрт кісі,
Егін егер ер кісі.
Су кетсе тас қалады,
Сүрме кетсе қас қалады.
Су — қан, еңбек — жан.
Су қатайса мұз болар (Марабай ақын).
Сулы жердің қасиеті сағасында,
Нулы жердің қасиеті ағашында.
Сулы жер қүрақсыз болмас,
Таулы жер бүлақсыз болмас.
Сулы жер — нулы жер,
Бұлақты жер — тұрақты жер.
Сумен ойнама — батарсың,
Отпен ойнама — жанарсың.
Су патшасы — мұрап,
Түн патшасы — шырақ.
Су перісі сұлтан.
Сусағанның түсіне су кіреді.
Су сағасы — бұлақ,
Сөз сағасы — құлақ.
Су сүреңін табады.
Сусыз жердің оты арам.
Сусыз жердің шөбі сұйық,
Суайт адамның сөзі сүйық.
Сусыз өмір жоқ,
Отсыз темір жоқ.
Су тасыса жиегіне,
Ер тасыса еліне.
Су түбіне жетпейсің бойлағанмен,
Ой түбіне жетпейсің ойлағанмен.
Суы ащы теңізден томар да болса көл артык,
Суы бардың буы бар.
Суымен Жайық әдемі,
Ескегімен қайық әдемі.
Су ырыстың көзі,
Еңбек кірістің көзі.
Су ішетін арығы жоқ еддің сүзіп алатын балығы жоқ.
Су ішкен құдығыңа түкірме.
Сылдырсыз аққан судан без.
Терең құдықтың суы тәтті.
Терең судың ағысы білінбес.
Терлей-терлей тоған байласаң қызара бөртіп су ішерсің.
Толықсып акқан дария — мейірманды қария.
Түнгі су — ну, күңдізгі су — бу.
Шөлдегі шұқанақ суға тоймас.
Шөлдеп ішкен қара су шекер емей немене.
Тебінгенмен біткен мал бекер емей немене.
Шөл жағалап қонба, көл жағалап қон.
Қазір жадыраған жаз мезгілі. Жаз - жұртшылықтың демалысқа шығып, қаланың сапырылысқан тіршілігінен бір сәт босап, еркін тынығуға қолайлы мекен іздейтін маусымы. Әрине, демалған дұрыс әрі пайдалы. Бірақ, қайда барып демалуға болады? Шет елдердегі бағасы удай қымбат демалыс орындарында ма, әлде Алтайдан Атырауға дейін созылып жатқан қазақтың кең даласындағы қазақы иіс аңқып тұратын емдік қасиеті зор шипажайларда ма? Ойланып көріңіз! Екінші нұсқаны таңдаған болсаңыз, бүгін Әлемтану айдары сіздерге еліміздегі ең танымал әрі басқаныкінен еш кемдігі жоқ демалыс орындары туралы әңгімелейді.
Қазақстан - табиғаты көркем, жанға жайлы әсем жерлерге өте бай өлке. Жер жәннаты Жетісу, асқар шыңды Алтай, емдік қасиеті мол Алакөл, көрген көзді таң қалдырар Балқаш, суы балдай, шөбі шүйгін Баянауыл, ауасы шәрбат Қарқаралы... Біздің елдегі осы іспетті көрікті жерлерді айтып тауыса алмайтындайсың! Қарасаң көзің тоймайды!
Бурабай шатқалы