Ә) Тыңдалған мәтінді жалғастырып көр. Осы мәтінді толықтырып,
оқиғаны
І жақта жаз.
МӘТІН:Ғарыш туралы қызықты деректер
Ғарышта дыбыс естілмейді, өйткені дыбыстық толқындар
ауа арқылы таралмайды. Жер-әр минут сайын, 19,3 мың шақырым
қозғалады. Кәдімгі көлікпен күнге жету үшін, 212 жастан бастап
көп уақыт қажет. Венерадағы бір күннің уақыты - 224 күн
- жоқ, - деді ол. Біздің ғарыштан планетамызды тек 24 адам Өз көзімен көрді
. Плутон-Күн жүйесіндегі ең суық планета. Айдың бетінде
егер сіз аяғыңызда із қалдырсаңыз, ол мәңгі қалады
. жүйенің жасы шамамен 4,6 миллиард жыл. Ғалымдардың айтуынша, бұл тағы 5000
сүйектерін. Күн мөлшері жерден 1,3 миллион есе үлкен. Күндіз
ол миллион жыл өмір сүреді деп болжанады. 1957 жылы ол ғарышқа ұшты
, және бірінші иттің аты-ұнайды. Ит-ауа жетіспеушілігінен қайтыс болды
. Күн жүйесі массасының 99% құрайды. Жыл сайын
біздің Галактикада қырық жаңа жұлдыз пайда болады. Әлемде
Ғарыш кеңістігінде 100 миллиардтан астам галактикалар бар
біз адамдар жалғыз емес екеніне сенімдіміз. Марс планеталары
- төмен гравитациялық өріс үшін, жер бетінің салмағы
100 кг Адам, Марста 38 кг болады.
Грек тілінен аударғанда Астро "жұлдыз", навт - "теңізші" дегенді білдіреді"
бұл дегеніміз. На Венере күн қалануы Батыстан және келіп Шығысында. Жер
әлемдегі жұлдыздар барлық жағалаулардағы құмнан гөрі көп
олардың саны көп.
3-
-тапсырма. Мәтінді түсініп оқы. Қою қаріппен берілген сөздердің
мағынасын анықта. Мәтінде қандай мәселе көтерілгенін айтып, стихи
анықта.
Қазақстан — мұнайлы мемлекет. Мұнай қоры еліміздің батыс бөлігіне
орналасқан. Жыл сайын 32 миллион тонна мұнай өндіріледі. Жаһанда ме
най өндіруден 18-орында. Қазақстанда мұнай құбырын 10 000 шақырым
дейін жүргізген. Мұнай өндіретін 32 стансы жұмыс істейді.
Батыста мұнай кені бар екенін қазақтар ертеде білген. Олар мұнай
адамның, малдың жарасын емдеген. Алғаш бұрғылау жұмыстары Батыс
тағы Қарашұңғыл жерінде жүргізілген. 1899 жылы 40 метр тереңдікте
алғаш мұнай бұрқағы атқылаған. Осы кезден бастап Ұлы дала елінде мұнай
өндірісі басталды. Ал Доссорда 1911 жылы 226 метр тереңдіктен мұнай бр.
Қағы атқылаған. Осы жерде Қазақстандағы алғаш мұнай өндіру өнеркәсіб
басталды.
1985 жылды Атырау облысы Құлсары қаласында тосын оқиға бол
ды. №37-ұңғымада қатты қысымнан мұнай өндіретін құралдың бір бөліп
жұлынады. Ауаға мұнаймен бірге улы газ атқылаған. Өрт болып, от
бұрқақ 40-50 метрге көтерілген. Жердегі өртті орбитадан ғарышкерлер 2
көрген. Қыс мезгілінде өрттен бірнеше километр жер жылынып, жерге ш
шыққан. Бұл өртті бір жылдан кейін әрең сөндірген. Қазір мамандар мұнд
Экологиялық апаттың алдын алады.
Туған жер адам өмірінде киелі орын алады. Осы жер оны өткенімен және болашағымен байланыстырады. Ата-баларымыз найзаның ұшымен, білектің күшімен сақтап бізге аманат етіп қалдырған асыл қазынаны көзіміздің қарашығындай сақтауымыз қажет. Жыраулар жырлаған, ақындар өлең арнаған, суретшілер сурет арқылы туған жердің әсемдігін, олар үшін аса қымбат екендігін көрсетуге тырысқан. Туған жеріміздің топырағы, асқар таулары мен өзен-көлдері, даласы өте қажет екенін, сол үшін туған жерімізді құрметтеу, қорғау біз үшін міндет екенін естен шығармауымыз қажет. Бір сәт көзімізді жұмып туған жерімізді ойға алатын болсақ, ең алдымен ата-ана, бауырларымыз және достарымыз еске түседі. Себебі туған жер ол адамның шағын Отаны. Самал желімен, балалық шақтағы естеліктерімен, ата-апаларының қызықты әңгімелерімен байланыстырады. Халықта «Туған жердің жусаны жұпар», – деп бекерден айтылмаған. Әрбір тас, әрбір гүлі, бәрі-бәрі адам үшін ыстық болып тұрады. Сонымен қатар бабаларымыз қалдырған туған жерге байланысты керемет мақалдар көп.