Тыңдалым мен айтылым Тапсырма 1. Мәтінді оқып шығыңыз. Мәтіндегі көркем бейнелеуіш, эмоционалды-экспрессивті сөздерді тұрақты тіркестерді түртіп алып, мазмұндауда қолданып, көтерілген басты мәселені анықтаңыз. Өз көзқарасыңызды жан-жақты тұжырымдап, мысалдар арқылы дамытып, дәлелдеңіз.
2. Өз жұбыңды мұқият тыңдауға тырысыңыз. Оның мәтіні бойынша маңызды деп санайтын екі сұрақ қойыңыз. Оның мәтінінің басты идеясын анықтауға белсенді қатысып, пікіріңізді білдіріңіз.
1-мәтін
Қазіргі кезеңде Күннің активтілігі күшейіп, Жер ғаламшарын қыздырып, жылынуын күшейтті. Егер аспанда бұлт жоқ болса, ауа тез қызып, аптап ыстық болады, бұл күннің активтілігінің күшеюінен болады. Ресей ғалымдары қазіргі кезеңдегі климаттың ғаламдық жылынуы табиғи процесс деп есептейді. Жер ғаламшарының солтүстік бөлігінде климаттың ылғалды-салқын фазасы 1978-1979 жылдары басталып, 2010-2011 жылдары аяқталды. Енді 2012-2013 жылдардан бастап климаттың жылы-құрғақ кезеңі басталып, ұзақ жылдарға созылады. Алатау етегінде орналасқан Алматы маңында 2013 жылы жаз ыстық, күз жылы, құрғақ болып, жауын-шашын қарашаның ортасына дейін аз мөлшерде жауды. Ең қатал, жауын-шашыны аз, жазы аптап ыстық, қуаңшылық жағдай 2018-2021 жылдары байқалуы мүмкін. Бұл жағдай 2026-2035 жылдарға дейін созылады, сосын кезең аяқталуы ықтимал. Аталған қуаңшылық жағдайлардың зиянды әсері Қазақстанда, әсіресе, шөл және шөлейт аймақтарында өте күшті болады деп күтілуде. Климаттың куаңшылыққа ұшырауы тұщы су тапшылығын туындатып, жазда өте күшті аптап ыстық болады, шөлейттену процесі күшейе түседі, орман өрті көбейеді.
деңгей
Жаңа сөздер қандай жолдармен жасалады?
Лексикалық жолмен жасалған туынды сөздерге мысал жаз.
Төмендегі сөздердің түбірін тап.
Қазақтың майталман үш биі Төле би, Қазыбек би, Әйтекелер бірде - Сайрамда, бірде - Сауранда, көбіне Түркістанда жиі-жиі бас қосып, әңгіме-кеңес өткізіп отырады екен. Әңгімелерінің арқауы -бүкіл қазақтың басын біріктіріп, алдағы жаздан кешіктірмей, жоңғарға қарсы азаттық ұрысқа аттану.
(Ж. Түрлыбаев)
II деңгей
1. Төмендегі түбірлерден түбірлес сөздер жаса.
Жақ, тақ, қар, орын.
Үл г і: алтын, алға, алма, алғыр
Біріккен сөздерге мысал жаз және оның қанша түбірден біріккенін айт.
Антоним және синоним қос сөздер жаз.
III деңгей
1. Күрделі сөзден тұрақты тіркестердің айырмашылығын айт және мысал келтір. Үл г і: Ала қарға, көк бауыр. (Күрделі сөз)
Көзі ашылды, жүрек жұтқан (Тұрақты тіркес)
2. Әз Жәнібек ханга жауап бер.
Ноғайлының ханы Әз Жәнібек халықты жинап:
- Үш арсыз, үш ғайып, үш жетім болады, соны кім табады? - депті.
(«Шешендік сөздер»)
3. «Менің анам» деген тақырыпта ойтолғау жаз.
23. СӨЗЖАСАМ 2 нұсқа
I деңгей
1. Сөзжасам дегеніміз не?
Туынды сөздердің түрлерін ата.
Төмендегі сөздердің сыңарларын тап және қандай жолмен жасалғанын айт.
Мая -
Жалт-
Қалт-
Тақ-
Үл г і: асты-үсті.
II деңгей
1. Омоним сөздерге мысал жаз және олар қай жолмен жасалған туынды сөз екенін айт.
2. Мына сөздерге жұрнақ жалғап түрлерін ажырат.
Қала, көл, жаз, кітап, етік, із, тоқ.
3. Бірігу жолымен жасалған батырлардың аттарын жаз. «Ел үмітін ер ақтар» деген тақырыпқа мәтін құра.
III деңгей
1. Тұрақты тіркестер жаз және оның мағынасын түсіндір.
2. Мәтінді сөздің жасалуына қарап талда.
Көшпелі сахаралықтың ішіп-жері де, киінері де малмен табылады, жанның тыныштығынан гөрі оған мал қымбат... Оның малды қалай қастерлейтінін, бала-шағадан бұрын осы мал амандығын сұрауының өзі-ақ парақ-парақ қып жазған түсіндірмелерден де артық дәлелдейді... Сәлемдесу дәстүрі халықтың сипатының бір белгісі сияқты. (Ш. Уәлиханов)
3. Жемқорлыққа байланысты не айтар едің? «Есебін тапқан екі асайды» деген тақырыпқа ойтолғау жаз.
Разбираем: тарихи Начальная форма: ТАРИХ Часть речи: существительное Грамматика: слово обычно не имеет множественного числа, именительный падеж, имя, множественное число, мужской род, одушевленное Формы: тарих, тариха, тариху, тарихом, тарихе, тарихи, тарихов, тарихам, тарихами, тарихах, тарихович, тариховича, тариховичу, тариховичем, тариховиче, тариховичи, тариховичей, тариховичам, тариховичами, тариховичах, тариховна, тариховны, тариховне, тариховну, тариховной, тариховен, тариховнам, тариховнами, тариховнах