Жайылма сөйлем — жалаң сөйлемнің құрамындағы бастауышты не баяндауышты, не түгелдей сөйлемді түсіндіру үшін құрамына тұрлаусыз мүшелердің біреуі немесе бірнешеуі енгізілу арқылы жасалған жай сөйлемнің түрі. Жайылма сөйлем жасаудың бірнеше жолдары бар. Тұрлаусыз мүшелер сөйлемдегі тұрлаулы мүшелердің төңірегіне топталады. Мысалы, “Еріншек егіншіден елгезек масақшы артық” (мақал). Осындағы “елгезек” сөзі “масақшы” сөзінің (бастауыштың) анықтауышы болып тұр. Сондай-ақ, “Адамның алып анасы — қара жер перзентін құшағына бір алады” (М.Иманжанов) сөйлеміндегі бастауыш қызметінде “жер”, оның анықтауышы “қара”, айқындауышы “ана” болып тұр. Ал “ана” сөзінің анықтауышы ретінде “алып” және “адамның” сөздері қызмет атқарады. Екінші жағынан, “құшағына алады” тіркесі баяндауыш бола тұрып, тура толықтауышты (“перзентін”) керек етеді. Жайылма сөйлем құрамындағы сөздер өзара әр түрлі синтаксистік байланыста болады. Мысалы, меңгере байланысу (“перзентін құшағына алады”), матаса байланысу (“адамның анасы”), қабыса байланысу (“алып анасы”), т.б. Тұтас сөйлемге қатысты сөздердің енгізілуі де жайылма сөйлемнің құрылуына себепші болады: “Екі қолын артқа ұстап, еңкеңдеп кәрі кемпірлер де келді” (Б.Майлин). Осындағы “екі қолын артқа ұстап, еңкеңдеп кәрі” деген сөз тізбегі — жалаң сөйлем болғалы тұрған сөйлемнің жайылма болуының белгісі. Оқшау, қаратпа, қыстырма сөздердің кірістірілуі де сөйлемнің жайылма болуына жағдай жасайды. Мысалы, “Осының өзіне елтіп, еліктеп, таусыла таңдануына қарағанда, бұның машығы өзі айтқан “жора-бозаның” төңірегіндегі желік сияқты” (Т.Әлімқұлов).“ — Ой, мынаны өзім еңдеп жүр едім ғой! — Ә, не дейді?” (Жайс. Молдағалиев). Мұндай құрылымдар жазылуындағы тыныс белгілеріне сәйкес ауызша өздеріне тән айырым интонациямен айтылып, оқылады. Жайылма сөйлем құрауға сөйлемнің мүшелену заңдылықтарының да тікелей қатысы бар. Оның мәнісі: бастауыштың немесе баяндауыштың төңірегінде бір не екі сөз ғана топтаспайды, өз ішінде бірнеше сөйлем мүшесіне ажыратуға болатын сөздер тобы, яғни мағыналық бөлшек болуы әбден мүмкін.
Жалаң сөйлем— тек тұрлаулы мүшеден ғана құралған жай сөйлемнің түрі.
Жалаң сөйлем тек қана бастауыштан немесе тек қана баяндауыштан тұруы, я болмаса қос тұрлаулы мүшелі жай сөйлемнен болуы да мүмкін. Жалаң сөйлемнің басты белгісі — бір тұрлаулы мүшенің немесе екі тұрлаулы мүшенің жай сөйлемге тән хабарламаны қамти алатындығы және сөйлемнің тұтастығы болып табылады. Тарихи жағынан алғанда, жалаң сөйлем сөйлемнің басқа түрлерінен ерте қалыптасқан. Жалаң сөйлем сөз таптарының қатысына қарай есімді де, етістікті де бола береді
Көп уақытын шығындау. Әлеуметтік желілерде сағаттап отырамынымыз өтірік емес. Алайда бұл уақытыт пайдалы әрі тиімді өткізуімізге де болар еді. Бос әңгіме, жеңіл әзіл-қалжыңдармен уақыт өлтіргеннен гөрі, білім алу, тіл меңгеру - әлдеқайда пайдалы.
Шынайы өмірден алыстау. Әлеуметтік желілерде біздің мінез-құлқымыз, өзімізді ұстауымыз шынайы өмірге қарағанда өзгерек. Нәтижесінде шынайы өмірден алшақтап, қиялыңыздағы виртуалды кейіпкеріңізге әбден беріліп кетуіңіз мүмкін.
Жеке тұлғаның азуы. Егер әлеуметтік желілерге көп уақытын жұмсайтын адамдардың сөзіне, пікіріне назар салсақ, олардан мағынасыздықтың лебі еседі. Тіпті, бірқатарының сөздері көпшілікке түсініксіз.
Әлеуметтік желілер - алаяқтар мен арам пиғылды адамдардың алаңы. Өкінішке орай, көпшілігіміз әлеуметтік желіге өзіміз жайлы басы артық мәлімет берудің артынан болар зардабын біле бермейміз. Көбіне онда толық аты-жөнімізді, мекен-жайымызды, телефон нөміріміз бен жұмыс орнымызды жазып жатамыз. Мысалы, бүгін әлеуметтік желіде достарыңызбен ноутбук немесе қымбат тон сатып алғаныңыз жайлы мәліметпен бөлістіңіз делік. Біраз уақыттан соң өзге қалаға не мемлекетке саяхаттап бара жатқаныңыз жайлы жаздыңыз. Дәл осы уақытта сіздің жоқтығыңызды пайдаланған аласқатр, ұлылар тоныңыз бен ноутбугыңызбен қатар, одан бөлек құнды дүниелеріңізді тонап кетуі мүмкін
Жайылма сөйлем — жалаң сөйлемнің құрамындағы бастауышты не баяндауышты, не түгелдей сөйлемді түсіндіру үшін құрамына тұрлаусыз мүшелердің біреуі немесе бірнешеуі енгізілу арқылы жасалған жай сөйлемнің түрі. Жайылма сөйлем жасаудың бірнеше жолдары бар. Тұрлаусыз мүшелер сөйлемдегі тұрлаулы мүшелердің төңірегіне топталады. Мысалы, “Еріншек егіншіден елгезек масақшы артық” (мақал). Осындағы “елгезек” сөзі “масақшы” сөзінің (бастауыштың) анықтауышы болып тұр. Сондай-ақ, “Адамның алып анасы — қара жер перзентін құшағына бір алады” (М.Иманжанов) сөйлеміндегі бастауыш қызметінде “жер”, оның анықтауышы “қара”, айқындауышы “ана” болып тұр. Ал “ана” сөзінің анықтауышы ретінде “алып” және “адамның” сөздері қызмет атқарады. Екінші жағынан, “құшағына алады” тіркесі баяндауыш бола тұрып, тура толықтауышты (“перзентін”) керек етеді. Жайылма сөйлем құрамындағы сөздер өзара әр түрлі синтаксистік байланыста болады. Мысалы, меңгере байланысу (“перзентін құшағына алады”), матаса байланысу (“адамның анасы”), қабыса байланысу (“алып анасы”), т.б. Тұтас сөйлемге қатысты сөздердің енгізілуі де жайылма сөйлемнің құрылуына себепші болады: “Екі қолын артқа ұстап, еңкеңдеп кәрі кемпірлер де келді” (Б.Майлин). Осындағы “екі қолын артқа ұстап, еңкеңдеп кәрі” деген сөз тізбегі — жалаң сөйлем болғалы тұрған сөйлемнің жайылма болуының белгісі. Оқшау, қаратпа, қыстырма сөздердің кірістірілуі де сөйлемнің жайылма болуына жағдай жасайды. Мысалы, “Осының өзіне елтіп, еліктеп, таусыла таңдануына қарағанда, бұның машығы өзі айтқан “жора-бозаның” төңірегіндегі желік сияқты” (Т.Әлімқұлов).“ — Ой, мынаны өзім еңдеп жүр едім ғой! — Ә, не дейді?” (Жайс. Молдағалиев). Мұндай құрылымдар жазылуындағы тыныс белгілеріне сәйкес ауызша өздеріне тән айырым интонациямен айтылып, оқылады. Жайылма сөйлем құрауға сөйлемнің мүшелену заңдылықтарының да тікелей қатысы бар. Оның мәнісі: бастауыштың немесе баяндауыштың төңірегінде бір не екі сөз ғана топтаспайды, өз ішінде бірнеше сөйлем мүшесіне ажыратуға болатын сөздер тобы, яғни мағыналық бөлшек болуы әбден мүмкін.
Жалаң сөйлем— тек тұрлаулы мүшеден ғана құралған жай сөйлемнің түрі.
Жалаң сөйлем тек қана бастауыштан немесе тек қана баяндауыштан тұруы, я болмаса қос тұрлаулы мүшелі жай сөйлемнен болуы да мүмкін. Жалаң сөйлемнің басты белгісі — бір тұрлаулы мүшенің немесе екі тұрлаулы мүшенің жай сөйлемге тән хабарламаны қамти алатындығы және сөйлемнің тұтастығы болып табылады. Тарихи жағынан алғанда, жалаң сөйлем сөйлемнің басқа түрлерінен ерте қалыптасқан. Жалаң сөйлем сөз таптарының қатысына қарай есімді де, етістікті де бола береді
Көп уақытын шығындау. Әлеуметтік желілерде сағаттап отырамынымыз өтірік емес. Алайда бұл уақытыт пайдалы әрі тиімді өткізуімізге де болар еді. Бос әңгіме, жеңіл әзіл-қалжыңдармен уақыт өлтіргеннен гөрі, білім алу, тіл меңгеру - әлдеқайда пайдалы.
Шынайы өмірден алыстау. Әлеуметтік желілерде біздің мінез-құлқымыз, өзімізді ұстауымыз шынайы өмірге қарағанда өзгерек. Нәтижесінде шынайы өмірден алшақтап, қиялыңыздағы виртуалды кейіпкеріңізге әбден беріліп кетуіңіз мүмкін.
Жеке тұлғаның азуы. Егер әлеуметтік желілерге көп уақытын жұмсайтын адамдардың сөзіне, пікіріне назар салсақ, олардан мағынасыздықтың лебі еседі. Тіпті, бірқатарының сөздері көпшілікке түсініксіз.
Әлеуметтік желілер - алаяқтар мен арам пиғылды адамдардың алаңы. Өкінішке орай, көпшілігіміз әлеуметтік желіге өзіміз жайлы басы артық мәлімет берудің артынан болар зардабын біле бермейміз. Көбіне онда толық аты-жөнімізді, мекен-жайымызды, телефон нөміріміз бен жұмыс орнымызды жазып жатамыз. Мысалы, бүгін әлеуметтік желіде достарыңызбен ноутбук немесе қымбат тон сатып алғаныңыз жайлы мәліметпен бөлістіңіз делік. Біраз уақыттан соң өзге қалаға не мемлекетке саяхаттап бара жатқаныңыз жайлы жаздыңыз. Дәл осы уақытта сіздің жоқтығыңызды пайдаланған аласқатр, ұлылар тоныңыз бен ноутбугыңызбен қатар, одан бөлек құнды дүниелеріңізді тонап кетуі мүмкін