Жаздың жарқыраған күні. Дала ерекше әдемі. Онда ақ, сары, қызыл, көк гүлдер құлпырып өсіп тұр. Алыстан дала гүлдері көз тартады. Жайқалған гүлдердің үстінде аралар ұшып жүр.
Бір кезде ара мен көбелек өте жақын кездесіп қалды. Сол кезде ақшыл көбелек араға тіл қатты:
— Сен, ара, ана гүлден мына гүлге ұшып-қонып не іздеп жүрсің?
— Ә, мен жұмысшы арамын ғой. Мен жаз шыға сала алғашқы гүлдердің шырынын сорып, гүл тозаңын жинап омартаға тасимын. Біз тасыған гүл шырыны мен тозаңы — аралардың өскелең ұрпағы және ұрпақ өрбітетін аналықтар үшін нағыз керек тамақ. Біз, жұмысшы аралар, аналықтарды, аталықтарды асырап отырмыз. «Қыстың қамын жаз ойла» деген даналық сөздер дәл біз үшін айтылғандай. Біз жаз бойы еңбек етеміз. Гүл шырынын, тозаңын іздеп бармайтын даламыз жоқ. Жұмысшы аралардың әкелген шырындары мен гүл тозаңдарынан тәтті бал пайда болады. Біз күн суыта ұямыздың тесіктерін жел, суық кірмес үшін тығындап, бекітеміз де, қаһарлы қыстың суығында бал жеп қыстан шығамыз, - деді жұмысшы ара.
— Ал мен болсам көбелекпін. Мен орамжапырақ және сол тұқымдас өсімдіктердің жапырақтарына жұмыртқа саламын. Менің жұмыртқаларымнан шыққан құрттарым орамжапырақтың жапырақтарын жеп адамға залалын тигізеді. Ал сен ара, керісінше адамға пайдаңды тигізеді екенсің. Сенің балың — адамға дәрі, - деді көбелек.
— Рақмет, көбелек, уақыт тығыз, мен басқа гүлдерден шырын соруға кеттім. Уақыт — алтыннан да қымбат. Сау бол! - деді ара.
— Сау бол, ара, нағыз еңбексүйгіш екенсің!
2. тапсырма. Мәтіннен түбір сөзге, туынды сөзге бір-екі мысалдан жазыңыз.
Жаздың жарқыраған күні. Дала ерекше әдемі. Онда ақ, сары, қызыл, көк гүлдер құлпырып өсіп тұр. Алыстан дала гүлдері көз тартады. Жайқалған гүлдердің үстінде аралар ұшып жүр.
Бір кезде ара мен көбелек өте жақын кездесіп қалды. Сол кезде ақшыл көбелек араға тіл қатты:
— Сен, ара, ана гүлден мына гүлге ұшып-қонып не іздеп жүрсің?
— Ә, мен жұмысшы арамын ғой. Мен жаз шыға сала алғашқы гүлдердің шырынын сорып, гүл тозаңын жинап омартаға тасимын. Біз тасыған гүл шырыны мен тозаңы — аралардың өскелең ұрпағы және ұрпақ өрбітетін аналықтар үшін нағыз керек тамақ. Біз, жұмысшы аралар, аналықтарды, аталықтарды асырап отырмыз. «Қыстың қамын жаз ойла» деген даналық сөздер дәл біз үшін айтылғандай. Біз жаз бойы еңбек етеміз. Гүл шырынын, тозаңын іздеп бармайтын даламыз жоқ. Жұмысшы аралардың әкелген шырындары мен гүл тозаңдарынан тәтті бал пайда болады. Біз күн суыта ұямыздың тесіктерін жел, суық кірмес үшін тығындап, бекітеміз де, қаһарлы қыстың суығында бал жеп қыстан шығамыз, - деді жұмысшы ара.
— Ал мен болсам көбелекпін. Мен орамжапырақ және сол тұқымдас өсімдіктердің жапырақтарына жұмыртқа саламын. Менің жұмыртқаларымнан шыққан құрттарым орамжапырақтың жапырақтарын жеп адамға залалын тигізеді. Ал сен ара, керісінше адамға пайдаңды тигізеді екенсің. Сенің балың — адамға дәрі, - деді көбелек.
— Рақмет, көбелек, уақыт тығыз, мен басқа гүлдерден шырын соруға кеттім. Уақыт — алтыннан да қымбат. Сау бол! - деді ара.
— Сау бол, ара, нағыз еңбексүйгіш екенсің!
2. тапсырма. Мәтіннен түбір сөзге, туынды сөзге бір-екі мысалдан жазыңыз.
Түбір сөз:
Туынды сөз:
тез керек
Атау Ілік Барыс Табыс Жатыс Шығыс Көмектес
именительный родительный дательно-направительный винительный местный исходный творительный
Ед. число МАЙ МАЙДЫҢ МАЙҒА МАЙДЫ МАЙДА МАЙДАН МАЙМЕН
Мн. число МАЙЛАР МАЙЛАРДЫҢ МАЙЛАРҒА МАЙЛАРДЫ МАЙЛАРДА МАЙЛАРДАН МАЙЛАРМЕН
Менiң МАЙЫМ МАЙЫМНЫҢ МАЙЫМА МАЙЫМДЫ МАЙЫМДА МАЙЫМНАН МАЙЫММЕН
(мой, моя, моё) МАЙЛАРЫМ МАЙЛАРЫМНЫҢ МАЙЛАРЫМА МАЙЛАРЫМДЫ МАЙЛАРЫМДА МАЙЛАРЫМНАН МАЙЛАРЫММЕН
Сенiң МАЙЫҢ МАЙЫҢНЫҢ МАЙЫҢА МАЙЫҢДЫ МАЙЫҢДА МАЙЫҢНАН МАЙЫҢМЕН
(твой, твоя, твоё) МАЙЛАРЫҢ МАЙЛАРЫҢНЫҢ МАЙЛАРЫҢА МАЙЛАРЫҢДЫ МАЙЛАРЫҢДА МАЙЛАРЫҢНАН МАЙЛАРЫҢМЕН
Сіздiң МАЙЫҢЫЗ МАЙЫҢЫЗДЫҢ МАЙЫҢЫЗҒА МАЙЫҢЫЗДЫ МАЙЫҢЫЗДА МАЙЫҢЫЗДАН МАЙЫҢЫЗБЕН
(Ваш, Ваша, Ваше) МАЙЛАРЫҢЫЗ МАЙЛАРЫҢЫЗДЫҢ МАЙЛАРЫҢЫЗҒА МАЙЛАРЫҢЫЗДЫ МАЙЛАРЫҢЫЗДА МАЙЛАРЫҢЫЗДАН МАЙЛАРЫҢЫЗБЕН
Оның МАЙЫ МАЙЫНЫҢ МАЙЫНА МАЙЫН МАЙЫНДА МАЙЫНАН МАЙЫМЕН
(его, её) МАЙЛАРЫ МАЙЛАРЫНЫҢ МАЙЛАРЫНА МАЙЛАРЫН МАЙЛАРЫНДА МАЙЛАРЫНАН МАЙЛАРЫМЕН
Біздiң МАЙЫМЫЗ МАЙЫМЫЗДЫҢ МАЙЫМЫЗҒА МАЙЫМЫЗДЫ МАЙЫМЫЗДА МАЙЫМЫЗДАН МАЙЫМЫЗБЕН
(наш, наша, наше) МАЙЛАРЫМЫЗ МАЙЛАРЫМЫЗДЫҢ МАЙЛАРЫМЫЗҒА МАЙЛАРЫМЫЗДЫ МАЙЛАРЫМЫЗДА МАЙЛАРЫМЫЗДАН МАЙЛАРЫМЫЗБЕН
Сендердiң МАЙЛАРЫҢ МАЙЛАРЫҢНЫҢ МАЙЛАРЫҢА МАЙЛАРЫҢДЫ МАЙЛАРЫҢДА МАЙЛАРЫҢНАН МАЙЛАРЫҢМЕН
(ваш, ваша, ваше) МАЙЛАРЫҢ МАЙЛАРЫҢНЫҢ МАЙЛАРЫҢА МАЙЛАРЫҢДЫ МАЙЛАРЫҢДА МАЙЛАРЫҢНАН МАЙЛАРЫҢМЕН
Сіздердiң МАЙЛАРЫҢЫЗ МАЙЛАРЫҢЫЗДЫҢ МАЙЛАРЫҢЫЗҒА МАЙЛАРЫҢЫЗДЫ МАЙЛАРЫҢЫЗДА МАЙЛАРЫҢЫЗДАН МАЙЛАРЫҢЫЗБЕН
(Ваш, Ваша, Ваше) МАЙЛАРЫҢЫЗ МАЙЛАРЫҢЫЗДЫҢ МАЙЛАРЫҢЫЗҒА МАЙЛАРЫҢЫЗДЫ МАЙЛАРЫҢЫЗДА МАЙЛАРЫҢЫЗДАН МАЙЛАРЫҢЫЗБЕН
Олардың МАЙЛАРЫ МАЙЛАРЫНЫҢ МАЙЛАРЫНА МАЙЛАРЫН МАЙЛАРЫНДА МАЙЛАРЫНАН МАЙЛАРЫМЕН
(их) МАЙЛАРЫ МАЙЛАРЫНЫҢ МАЙЛАРЫНА МАЙЛАРЫН МАЙЛАРЫНДА МАЙЛАРЫНАН МАЙЛАРЫМЕН
Объяснение: