Жиынтық бағалаудың тапсырмалары Тыңдалым:
Мәтінді оқы. Тапсырмаларды орында.
Жаралы құс
Ажар жаралы құсты көріп, үйге алып келді. Жарасына йод жағып, байлап қойды.
Құсты қорапқа салды. Алдына жем, су қойды. Бірнеше күннен кейін құс үйдің ішінде
ұша бастады. Ажар құстың далаға алып шықты. Құс ұшып кетті. Ажар оған ұзақ карап
тұрды. Ол қуанды.
1. Мәтіннің мазмұны бойынша жоспар құрастыр
1.
2.
3.

«Егер мен миллионер болсам» тақырыбына диалог құрастыру.

Еркебұлан: Нұрсұлтан, сен не істеп отырсың? Сурет салып отырмысың?

Нұрсұлтан: Жоқ, аға. Армандап отырмын.

Еркебұлан: Ал мынау суреттер не үшін?

Нұрсұлтан: Аға, «армандар картасы» дегенді естуіңіз бар ма? Міне, мен сол бойынша армандарымды жазып отырмын. Дәл қәзір миллионер болуды армандап отырмын

Еркебұлан: Бәрекелді, бауырым! Арманың керемет екен. Сонда миллионер болсаң, қайтер едің?

Нұрсұлтан: Әрине, алдымен ата - анама қаржылай көмектесетін едім. Одан кейін өзім көптен армандап жүрген ойыншықтарды сатып алушы едім. Одан кейін ақшаның бір бөлігін қайырымдылыққа жұмсар едім. Менің ойымша, қайырымдылық жасау - кең пейілділік пен мейірімділік белгісі. "Қайырымдылыққа біршама қаражат жұмсалып кетті" деп қынжылмау керек, себебі "кең болсаң, кем болмайсың" демекші, ол жақсылығың да саған міндетті түрде қайтып келеді.

Еркебұлан: Жарайсың! Сенімен толықтай келісемін.

Нұрсұлтан: Рахмет, аға. Бірақ мен бір сәтте бай болып кетпейтінім анық. Алдымен оқуымды жақсы оқып, қалаған мамандық иесі атанып, талмай білім алу керек. Себебі, білім - болашаққа жасаған үлкен инвестиция. Болашақта осы білімімнің арқасында үлкен жетістіктерге жетіп, бай болатыныма сенемін.

Еркебұлан: Дұрыс айтасың. Армандарыңның орындалуына тілектеспін.

Толықтауыш - баяндауышқа қатынасты болып, қимыл-әрекеттің объектісін білдіреді. Атау септігі мен ілік септігінен басқа септік жалғауларының бірінде болады.

Толықтауыш құрамына қарай бір сөзден ғана болып дара толықтауыш және бірнеше сөзден, сөз тіркесінен, күрделі сөзден құралып күрделі толықтауыш болып бөлінеді.

Дара толықтауышқа мысалдар:

Атасы баласын (кімді?) шақырды.

Мен Айданамен (кіммен?) сөйлесіп, кездесу туралы ұсыныс жасадым.

Күрделі толықтауышқа мысалдар:

Табиғатты қорғауды (нені?) өзіңнен бастау керек.

Мен келе жатқандарға (кімдерге?) көзімді сығырайта қарадым.

Үйірлі толықтауыш - үйірлі мүшеден болған толықтауыш үйірлі толықтауыш деп аталады.

Мысалы: Көкірегі ашық, білімі тереңге (кімге?) өмірде қиындық кездеспейді. Қайсардың үйі аң терісі дегенге (неге?) толып тұр.

Мағынасына қарай және грамматикалық тұлғасына қарай екіге бөлінеді:

1.Тура толықтауыш:

- сабақты етістіктің алдында келеді;

- табыс септігінде болады.

Мысалы:

Әлия бөлмедегі гүлдерді (нелерді?) күнде суарады.

Ол медицина академиясын (нені?) биыл бітіріп келді.

2. Жанама толықтауыш:

- салт етістіктің алдында келеді;

- барыс, жатыс, шығыс, көмектес септіктерінде болады;

Мысалы:

Мен кешкісін Нұрбекке (кімге?) телефон соғқтым.

Ол маған (кімге?) Мансұрмен (кіммен?) сөйлесу керектігін айтты.